Fantasy

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Fantasy (Ingels veur 'fantasie') is e literair genre boe-in neet allein 't verhaol zelf, meh ouch groete deile vaan de wereld boe 't in späölt verzonne zien, en boe-in 't fantastisch elemint vaan bijzaak tot hoofzaak weurt. In de regel späölt fantasy in 'n historiserende wereld mèt bovenatuurleke eleminte. Fantasy kaom es apaart genre op in 't Vereineg Keuninkriek en weurt nog ummertouw veural in d'n Angelsaksische wereld gesjreve. E leespubliek gief 't evels wied daoboete.

Kinmerke

Fantasy is 'ne vörm vaan genreliteratuur; dit wèlt dus zègke tot 't verhaol neet of neet allein um de oontwikkeling van personnages drejt, meh veural ouch de lezer wèlt ammezere door de sfeer dee 't opreup. In 't geval vaan fantasy zeuk de lezer 'n spreukskesechtege, escapistische wereld. Hei-in is 't genre verwant aon de sciencefiction, meh boe dit genre spikkeleert euver de touwkoms, riech fantasy ziech op 't verleie. De sameleving die weurt umsjreve is miestal pre-industrieel en heet dèks eleminte oet de middeliewse besjaving of oet d'n iezertied. Dit hingk same mèt 't heroïsch elemint: in fantasy weure dèks oorloge geveurd wie die in aw epische werke zien besjreve. In de regel zien bovenatuurleke eleminte drin verwèrk, in 't bezunder touverkuns. De protagoniste kinne lui zien, meh dèks speule verzonne mins-echtege wezes ouch mèt. D'n antogonis is dèks 'n oonminselek moonster.

Zier belaankriek is ouch 't taolgebruuk. De mieste fantasy bedeent ziech vaan 'n archaïserend Ingels, wat de sfeer vaan aw verhaole en gesjrifte moot oprope.

Subgenres

Diverse subgenres zien besjreve. De volgende weure dèkser erkind:

High fantasy: pretentieuze, good oetgewèrkde verhaole boe-in d'n oteur hiel väöl zelf verzint: rasse en volker, bieste, len, taole etc. 't Bèste en bekindste veurbeeld is 't werk vaan Tolkien.
Low fantasy: 't tegedeil vaan high fantasy: gemaak veur snel consumptie zoonder expliciet artistiek doel. E veurbeeld zien de stripverhaole vaan Conan the Barbarian, die in e spreekwoordelek pölpblaad versjene.
Urban fantasy: späölt in 'n steideleke zètting, mèt rillatief väöl eleminte oet de echte wereld. Plaots vaan handele is dèks 'n echte locatie in 'n ech land. De Harry Potter-beuk vaan Rowling zien e good veurbeeld.
Science fantasy: 'ne mingeling vaan fantasy en science fiction. De verhaole speule in 'nen technisch geavanceerde wereld, meh höbbe heroïsche, soms bovenatuurleke eleminte die de mieste sciencefiction neet kint. De films vaan Star Wars goon deze kant op.

Historie

Veurhistorie

Aw literatuur steit vol mèt bovenatuurleke verwiezinge. 't Dudelekste veurbeeld is 't spreukske, e vertèlselke veur kinder boe-in alles meugelek is en wat neet weurt geach woer te zien. Ouch zier belaankriek zien aw epe, sage, mythes en legendes vaan diverse volker. Die werke kinne zelf evels neet tot de fantasy weure gerekend, umtot ze door hun vertèllers woorte geach ech te zien gebäörd.

Moot me in de kunsliteratuur nao vreug veurbeelder zeuke, daan kin me dinke aon A midsummer night's dream vaan William Shakespeare of de Faust vaan Johann Wolfgang von Goethe. Belaankrieker evels is 't Kunstmärchen, 't spreukske gesjreve door 'ne gelierde sjriever. Dit genre kaom in de twiede hèlf vaan de zeventienden iew op en bleujde in d'n achtienden iew, zoewel oonder invlood vaan de Verleechting - die 't volk positief hoopde te beïnvleuje - als vaan de romantiek - die in spreukskes 'n oetdrökking vaan de 'volksziel' zaog.

Ouch in de romantiek kaome twie veurluipergenres op: de gothic novel (e grouwelverhaol wat ziech dèks in 'n aajd kestiel aofspäölt) en d'n historische roman (beveurbeeld 't werk vaan Walter Scott). Allebei de genres deile mèt de fantasy 'n fascinatie veur de middeliewe; 't ierste genre heet ouch 't bovenatuurlek elemint mèt de fantasy gemein.

Begin

'ne Belaankrieke pioneer is de Sjotse sjriever George MacDonald. Heer waor oteur vaan beuk wie The Princess and the Goblin en had daomèt groeten invlood op Tolkien en Lewis. Ouch maag me Lewis Carroll vergete, wee zien Alice in Wonderland en Through the looking-glass tot in dezen tied door väöl volwassene weure geleze.

Opkoms

Ech groet woort fantasy nao d'n Ierste Wereldoorlog, wie diverse naovolgers vaan MacDonald hun beuk publiceerde. Eine vaan hun waor J.R.R. Tolkien dee zie book The hobbit bij 't versjijne in 1937 e groet succes haolde. Aongespaord um e vervolg te sjrieve, begós Tolkien, in 't daogeleks leve taolkundege, de fantasiewereld vaan The hobbit gans aon zie hobbywerk vaan verzonne taole te koppele. 't Rizzeltaot woort e lieveg verhaol, miestal in drei bookdeile gepubliceerd, wat d'n titel The Lord of the Rings mètkraog. Hei-in lag 'r 'n tot daan nog oongezeen aondach veur detail aon d'n daag, in 'n wereld boe-aon alles waor um mètein te akkordere. Bij zienen doed in 1973 had heer doezende blaajer ligke euver zie dinkbeeldeg universum. Roontelum Tolkien oontstoont 'n enorm fandom en de beuk woorte in de ganse westerse wereld beststellers.

'ne Vrund vaan Tolkien, C.S. Lewis, woort in de jaore viefteg bekind mèt zien eige The cronicles of Narnia.

Naovolging en verbreiing

Sinds de bleuj vaan de fantasy oonder Tolkien is 't genre noets weggewees. De Discworld-serie vaan Terry Pratchett waor gemeind um 't genre te parodiëre, meh woort toch oonder fantasyleefhöbbers populair en veraanderde ummer mie in 'n serjeus serie. Ouch de beuk vaan George R.R. Martin weure gere geleze.

In de jaore negeteg kaom de Harry Potter-cyclus vaan J.K. Rowling sterk op. Naotot 't ierste book aonvenkelek neet väöl deeg, oontstoont 'ne groeten hype drum heer, ouch oonder volwassene. De vervolgbeuk - in totaol zouw de cyclus zeve deile besloon - woorte ummer mèt väöl vertuin oonthaold en braoke verkouprecords.

In aander media es literatuur

Neve 't gesjreve book en 't stripverhaol is fantasy ouch in diverse aander media versjene, wie film, tillevisieseries en teikefilm. Dèks geit 't um verfilminge vaan succesvol beuk. Zoe woorte films gemaak vaan The Lord of the Rings en Harry Potter, en woorte de beuk vaan George R.R. Martin verwèrk tot de serie Game of Thrones. Oersprunkelek werk besteit evels ouch, neet in de lèste plaots in d'n anime-wereld. De Dragon Ball-serie woort ouch in de westerse wereld populair.

'ne Gans eige vörm vaan fantasy is 't zelf oetveure vaan e verhaol. Roleplaying is populair oonder fantasy-leefhöbbers; 't weurt dèks gedoon mèt pen en pepier (boebij me ziech in de wereld moot inleve), meh kin ouch door de speulers zelf weure gedoon (live-action role playing of larp), wat e stök spectaculairder oetzuut.

Wijer gief 't speciaol fantasyfestivals. Normaal zien dit meziekfestivals mèt väöl thematische activiteit drum heer. Bezeukers kleie ziech dèks wie fantasiewezes of figure oet fantasybeuk, 't gief soms activiteite die rappelere aon de middeliewe en/of d'n iezertied (volksdans, vertuining aw ambachte wie de smeed), väölal in 'ne Keltische conteks. Dèks stoon verkoupers vaan fantasygerillateerde dinger (beuk, kleier, seraode, gebruuksveurwerpe, ete etc.) roond en tösse podia. Ete en drinke heet ouch dèks 'n historiserende contex (gebraoje wèld, mei etc.). De meziek op de festivals is gemeinelek folk of e minggenre daovaan. Groete fantasyfestivals in Nederland zien Castlefest, Celtfest en Elfia, op 't Belsj gief 't Fantasia en Elftopia.

Lies vaan fantasy-oteurs

De lies is beperk tot oteurs vaan gesjreve beuk, fantasy in stripvörm is boete besjouwing gelaote.