Fluor

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Fluor of fluwor is e sjemisch element mit 't symbool F en 't atoeamnómmer 9. 't Behuuertj toete groep vanne halogene (groep VIIa). 't Element kump in monoatomische vorm neet veur inne netuur. 't Vörmp diatomische molecule difluor (F₂), die vanwaenge de hoeag reactiviteit zelf ouch koem inne netuur te vinje zeen. 't Element kump dus inne netuur vriewaal exclusief in samegestèldje stoffe veur.

Toepassinge

Inne organische sjemie kan e fluoratoeam vriewaal eder waterstofatoeam vervange. Det wil zègke det 't aantaal potentieel organische fluorverbinjinge gigantisch groeat is. Wen alle waterstofatoeame door fluor waere vervange (per-fluoridering) óntstaon verbinjing die biezunjer inert zeen. Sómmige daovan vinjer wiedversprèdj toepassinge. E good veurbild is teflon, 't per-fluorequivalent van polyetheen. Ouch kleinder molecule wie chloorfluorkaolwaterstoffe (ferone) of fluorkaolwaterstoffe waere väöl toegepas es keulmiddel, zuvermaakmiddel of driefgaas. Vanwaenge de aantasting vanne ozonlaog versjuuf 't gebroek van chloearhajendje verbinjinge nao verbinjinge zónger chloear, dus mit fluor en waterstof.

Vleujzoer of waterstoffluoried (HF) is e maotig sterk zoer det waal uters reactief is. 't Tas glaas snel aan en wuuertj gebroek veur 't etsje daovan. Broompentafluroide (BrF₅) us zoea reactief det 't de zoerstof oet silicate vriemaak. De groeate reactiviteit wuuertj veroearzaak door 't feit det fluor de grótste elektronegativiteit haet van alle elemente. 't Wuuertj gebroek bie analyse vanne zoerstofisotoopverhajingen in geologische matterjale wie klei. 't Kan in nikkel bewaardj waeren ómdet dit metaal 'n besjurmendje fluoriedhoed óntwikkeltj.

Fluoried is vergiftig, mer in klein wieväölhejen ouch e noeadzakelik spaorenelement. Tandjglazuur besteitj oet hydroxyapatietkristalle mit 'n sjroefdislocatie inne midde. Dees kristalle zeen dus sjroefvörmig gegreujd. De as vanne sjroef is 'n weike plaats wo door bacterieel wirking tandjrot kan optraeje. Wen fluoriedione waeren aangebaojen in 't drinkwater of inne tandjpasta hechte dees zich oppe weike plaats en blokkere die. 't Gevolg is minder tandjrot. Aevel wuuertj ouch door (ónger anger) de Belzje euverheid 'n studie oetgeveurdj nao de relevantie en vergiftigheid van fluoried in water en tandjpasta. In 't algemein wuuertj aafgeraoje gefluorideerdje perdukte te gebroeke.