Evolutie (biologie)
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De evolutie zoe es die vaan de biologie is de dinkwijs euver 't oontstoon vaan wezes, dat allewijl door de weitesjap weurt gehanteerd. Dees gedachtegeng woorte bedach door d'n Ingelsmaan Charles Darwin. De groetsten tegehenger vaan de evolutie is 't creationisme: dit is 't sjöppingsverhaol vaan de Joede, de christene en de mohammedaone.
Historie
bewirkDe ierste woernumminge
bewirkEin van de ierste gelierde dee op 'n aander meneer daan via 't creationisme naodach euver 't oontstoon vaan de versjèllende wezes, waor Charles Darwin. Tijdes 'n e paar jaor dorende ziereis zaog 'r op väöl versjèllende plaotse väöl bezunder menagerie. Zoe kaom heer ten weste vaan Zuid-Amerika op de Galápagos Eilen aon. Dees eilen ligke hoonderde kilometers oetein. 't Veel Darwin evels op tot de biestesoorte dao per eiland hendeg vaanein versjèlde.
Feite
bewirkNao lang oonderzeuk kaom Darwin tot de conclusie tot de evolutie de einegste woerheid is. 'r Constateerde drei feite:
- Binne populaties vaan lui en menagerie vaan 'n bepaold soort vertoene de individue versjèlle: natuurleke variatie
- 't Gief mie naokoumelinge es veur vervaanging nudeg is vaan de awwers
- Doorgaons blijf 'n populatie vaan lui en menagerie min of mie konstant vaan gruutde
Op groond vaan dees drei constateringe formuleerde heer twie principes.
- Struggle of life: 't Gief 'n strijd um 't bestoon.
- Survival of the fittest: 't Aon de hiersende umgevingsfactore bès aongepas type organisme euverleef en krijg de mieste naokoumelinge.
Evelutie weurt bekènd
bewirkIn 1859 sjreef Charles Darwin e book euver zien theorie: On the Origin of Spieces by means of Natural Selection. 'r Verwachde tot de kèrk aofwiezend op zie book zouw reagere umtot 't in konflik kaom mèt 't Biebels sjöppingsverhaol. Zelf zaog heer gein gooj rei "boeveur de (evolutie-)ideeë iemes religieus geveules zouwe kwetse". Dat dege ze evels wel, veural door 't idee tot de mins vaan 'nen aapechtege veurawwer zouw aofstamme. Darwin spraok dat idee in zie book neet oet. Evels waor 't d'r wel oet aof te leie. In zie book besteijt Darwin eine regel aon de aofstamming vaan de mins: Light will be thrown on the origin of man and history. Pas in 1871 publiceerde Darwin 't book The Descent of Man. Dao in geit heer wel deep in op de evolutie vaan de mins. Zien theorie zaw later de hisoriebeuk in gaon es darwinisme.