Oortwolk

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Euverziech vaan de boeteste regione vaan 't Zonnestèlsel. De planete en planetoïde (inzètsje) die veer kinne umvatte mer e fractie vaan 't zwuurtekrachsveld vaan de zon. 't Euvergroet deil daovaan weurt ingenome door de Oortwolk (stippele in 't hoofbeeld).

De zon, de planete, de Oortwolk en de kortsbij stare op 'n logaritmische sjaol.

De Oortwolk, ouch wel bekind es Öpik-Oortwolk, is 'n hypothetische zone in 't Zonnestèlsel boe ziech mieljarde klein, iesechtege planetesimale mote bevinde. 't Is in de astronomie 't gebrukelek model um 't bestoon vaan komete te verklaore. De wolk moot weure gezoch vaanaof 2.000 AE vaan de zon tot op 't punt boe de aontrèkkingskrach vaan aander stare 't vaan die vaan de zon geit winne - zoe'n 200.000 AE weg. Tot op noe (oktober 2018) is gein inkel objek oet de Oortwolk gezeen.

De Oortwolk is geneump nao de Nederlandsen astronoom Jan Oort, allewel tot zienen Estische collega Ernst Öpik los vaan häöm al ieder tot dezelfde conclusie kaom.

Theorie

Sinds d'n achtienden iew wèt me tot komete, zjus wie planete, in 'n baon um de zon drejje en um de zoeväöl jaor weer trökkoume. Ze verdwijne allein oet 't ziech vaan 't bloet oug en vaan zwake telescope umtot ze mer klein zien en e groet deil vaan hunnen umloup wied vaan de zon en de Eerd aof stoon.

In d'n tied tot komete kortbij de zon koume, beginne hun vlöchtege iesbestanddeile te verdampe. Ze kriege daan 'ne coma ('n soort atmosfeer) en 'ne start dee dèks mieljoene kilometers achter ze aonsleip. De coma bevruis weer gooddeils es de komeet vaan de zon eweg beweug, meh 't materiaol oet de start geit verlore. Zoe weurt de komeet ederen umloup weer kleinder.

Noe is 't Zonnestèlsel 4,6 mieljard jaor aajd. Es de komete al deen tied in dezelfde baon hadde geloupe, zouwe ze ofwel compleet mote zien verdwene, ofwel geine start mie kinne höbbe umtot allein 'ne neet-vlöchtege kern euverblijf. Tot komete toch bestoon, tuint aon tot ze vaan örges aanders mote koume.

Dao wijs ouch nog get aanders op. Alle planete höbbe in zekere zin elliptische baone, meh euver 't algemein zien ze wel bij benaodering roond. De baone vaan komete zien extreem elliptisch, boebij 't afelium (de groets meugeleken aofstand tot de zon) zeker tientalle kiere groeter is es 't perihelium ('t kortste wat e liechaam bij de zon kin stoon). Daobij is hun inclinatie ouch extreem. Planete stoon euver 't algemein kort op d'n equator vaan de zon. Komete kinne euveral aon d'n hiemel stoon; väöl komete goon rösteg euver de noord- en zuidpool vaan de zon heen. Dat is allemaol neet natuurlek: liechame die ziech same mèt de zon gevörmp höbbe zouwe bij benaodering regelmaotege baone mote höbbe. Tot dat bij komete in alle opziechte aanders is, wijs drop tot get vaan boete ze heet versteurd.

Dit alles is te verklaore oet de Oortwolk. Ietot 'n komeet 'n komeet weurt, heet ze 'n baon wied vaan de zon aof, in e duuster heukske vaan 't Zonnestèlsel. Noe en daan weurt e deil vaan de Oortwolk versteurd, beveurbeeld door 'n passerende staar. De baon vaan diverse objekte weurt daan hendeg versteurd. In meetkundege zin beteikent dit tot de excentriciteit umhoeg geit. Sommege kriege e parabolisch (e=1) of zelfs hyperbolisch trajek e>1; de versteuring maak daan tot ze 't Zonnestèlsel verlaote. Aandere weure minder versteurd en kriege 'n elliptisch trajek (e<1). Die objekte drejje zoedoende nao binne en koume noe väöl korter bij de zon es ze veurkeer kaome.

Neet alle komete hove per se oet de Oortwolk te koume. Veural vaan komete mèt korter umlouptije zeuk me d'n oersprunk ieder in de Kuiperreem of de verstruide sjijf.

Samestèlling

De Oortwolk besteit dinkelek oet mieljarde objekte vaan >20km doorsnei en zelfs bieljoene objekte groeter es 1km. Umtot ze evels enorm groet is (zoeget 3×10¹⁶ AE³), is ze toch gooddeils leeg en zien proto-komete hendeg dun gezejd. In tegestèlling tot de planetair regio en de Kuiperreem beperk ziech de Oortwolk neet tot 't eclipticavlaak; zeker in de boeteste regione zitte de objekte euveral roontelum de zon. De objekte in de Oortwolk höbbe baone vaan hoonderddoezende tot väöl mieljoene jaore. Sommege komete koume noe nog periodiek trök in de Oortwolk; aandere bringe hunne gansen umlouptied binnenin 't Zonnestèlsel door.

Aofgaond op 'n analyse vaan passerende komete bestoon de leie vaan de Oortwolk veur 't groetste deil oet water-, methaan-, ethaan-, koolmonoxide- en waterstofcyanide-ies. Me nump evels aon tot sommege ouch 'n samestèlling höbbe die mie aon asteroïde rappeleert. De lèste jaore zien diverse objekte oontdèk die hun afelium wel in de Oortwolk höbbe meh gein komete zien, ofwel umtot ze gei vlöchteg ies (mie) höbbe, ofwel umtot ze neet kort genóg bij de zon koume. 2012 DR₃₀ heet 'n afelium vaan 3070 AE, 2005 VX₃ kump tot 3080 AE. Ouch Sedna is in dat verband intrèssant: al is häöre maximaole aofstand vaan 936 AE laank neet genóg um de Oortwolk te hole, häör bestoon wijs trop tot me ouch in de Oortwolk dwergplanete moot kinne vinde.

Oonderzeuk

Op dit memint gief 't gein minseleke apparate die de Oortwolk kinne oonderzeuke. Voyager 1 kump pas euver 300 jaor in de Oortwolk aon, dewijl zie radiosignaal al roond 2025 zal oetvalle es ziene nucleaire krachbron oetgepöt raak. Oongeveer 'tzelfde gelt veur de aander ruimtetuige die 't Zonnestèlsel aon 't verlaote zien. De Kepler, veural gelanceerd um nao exoplanete te zeuke, zouw mesjiens wel Oortwolk-objekte kinne zien. Eventueel missies die nao de Oortwolk móste reize zien wel theoretisch meugelek, meh noets oontwikkeld. Oonderzeuk nao de Oortwolk kin dus veurluipeg allein gedoon weure aon de hand vaan komete en aander objekte die de Oortwolk periodiek verlaote.

Bron

Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie.