Laura (koel)
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Egelzer, es te dit dialek sjpriks.
De Laura waor 'ne particuliere kojl in Nederlands Limbörg, mèt de bovegroondse deile in Egelze (Eygelshoven). Wie de later gestiechde zösterkoel de Julia waor ze bezit vaan de oondernumming Laura en Vereeniging. De twie kojle höbbe Egelze doen oetgreuje vaan 'n agrarisch dörp tot 'n veurstad vaan Kèrkraoj. Allewel tot de Laura gein ziechbaar spore heet naogelaote, rappelere nog talloes dinger in de umgeving draon umtot ze nao de kojl zien verneump.
Historie bewirk
Aonluip bewirk
In de regio, in Egelze evegood, woorte al iewelaank op kleine sjaol kole gewonne in daagbouw. Tegen 't ind vaan de negetienden iew kaom dat in 'n struimversnelling, wie in Kèrkraoj de ierste kojle in sjachbouw versjene. Ouch zjus euver de grens, bij Roa (Herzogenrath), waor de winning vaan kole al good op gaank gekoume. De mijnbouw waor lucratief en trok väöl wèrknummers nao de regio. Hei-op góng me ouch in de umgeving zeuke nao kole.
In 1876 woort bij Egelze 'n concessie vaan 457 ha oetgegeve aon Anton Wackers en Gustav Schümmer oet Roa. Ze neumde ze Laura, nao Wackers zien vrouw en Schümmer zie zöster. In 1877 kaom zjus te noorde daovaan 'n concessie (454 ha groet) mèt de naom Vereeniging, die hoort aon de Vereinigungsgesellschaft für Steinkohlenbau im Wurmrevier in Koolsjeet (Kohlscheid). De bei concessies woorte in 1887 veur 23.529,40 gölde opgekoch door de Eschweiler Bergwerksverein oet Aisjwiele (Eschweiler), die ze sameveugde tot Laura en Vereeniging.
Allewel tot de boringe positief waore gewees, bleef exploitatie oet umtot de infrastructuur oontbraok um ze aof te veure. Dit veranderde in 1896 mèt d'n aanlag vaan e spoor vaan Zittert nao Kèrkraoj op initiatief vaan Henri Sarolea. Noe begós 'ne Brusseleer d'n ex-generaol Albert Thys, ziech te minge. Heer riechde in 1899 de Société des Charbonnages Réunis Laura & Vereeniging S.A. op en zoch aondeilhawwers veur 't benujeg startkapitaol.
Begin bewirk
Nog datzelfde jaor woort begós mèt d'n aonlag vaan de kojl, dee ouch Laura góng heite. In augustus 1900 woort begós mèt d'n ierste sjach, in 1902 mèt de twiede, 70 meter oosteleke vaan de ierste. Vaanaof 1901 evels zörgde de Veldbeet (Feldbiss), 'nen oondergroondse waterhawwende breuk dweers door de concessie heer, versjèllende kiere veur 't oonderluipe vaan de sjachte, soms mèt doeje tot gevolg. Pas in 1907 kós de winning beginne; d'n ierste mijngaank kaom op 183 meter deepde.
Oetbouw en bleuj bewirk
De koumende viefentwinteg jaor kaom de Laura good in bedrief, oondaanks de probleme mèt 't water. 'ne Zijgaank op 220 meter dors me neet aon; verdepinge op 120 en 153 meter kaome wel. Tösse 1927 en 1932 woort de sjach wijer aofgedeep en kaome ouch nog geng op 274 en 378 meter. ('t Aontal sjachte zouw oetindelek op ach oetkoume; wijer nog op 128, 550 en 680 meter.) De productie steeg in deen tied vaan 79.000 ton in 1907 tot 800.200 ton in 1929. D'n Ierste Wereldoorlog had in Nederland veur 'n sjeersde aon kole gezörg; heivaan profiteerde de Nederlandse producente sterk.
De Laura produceerde veural magerkole. Aonvenkelek woorte die door alderlei soorte consumente aofgenome, meh ze bleke bezunder gesjik veur brikètte. In 1917 bouwde me bovegroond e brikèttefebrik.
In de beginjaore woorte de kole nog mèt de haand gebik, meh de pneumatische hamers vervónge de bikkele al gaw. Ouch woorte de pony's laankzaamaon vervaange door elektrische kerekes en sjödgeute, al bleef de lèste mijnpony tot 1936 in bedrief.
Umtot door de Veldbeet e groet deil vaan de concessie neet vaanoet de Laura-sjachte te bereike waor, begós me in 1920 mèt d'n aonlag vaan de Julia.
Crisis en oorlog bewirk
De economische crisis vaan de jaore daarteg raakde de industrie hel en deeg de vraog nao kole vermindere. Door 't gojekoup Brits poond woorte Ingelse kole gojekouper, zoetot de Nederlandse producente hun kole neet kwiet kóste. Dit dwóng de regering tot protectionistische maotregele. Mèt de touwgenome oorlogsdreiging begóste lui kole te hamstere en kaom zjus weer sjeersde.
In d'n oorlog veurde de Pruse de productie sterk op.
Lèste decennia bewirk
Nao d'n oorlog bleef de Laura, wie de aander particulier kojle, tot 1948 in staotshan, um de sjeersde (kole waore wie in d'n oorlog op de bon) in de haand te hawwe. Mèt 't herstèl vaan de economie begós te vraog weer hendeg te greuje. Um 't personeelstekort op te vaange gónge vaanaof de late jaore viefteg gasarbeiers in de Laura wèrke: Italiaone, Hongare, Spanjole, Joegoslave en Marokkaone.
In de jaore zèsteg stortde de vraog nao kole in, umtot Amerikaanse kole gojekouper waore en umtot intösse in Slochteren eerdgaas woort gewonne. Door technische verbeteringe kós me intösse wel zoonder probleme door de Veldbeet heer baore. In 1968 waor de oondergroondse integratie compleet: de geng vaan de Laura woorte noe bereik vaanoet de Julia, en de aw Laurasjachte woorte allein nog veur koleverveur gebruuk.
In 1970 góng de Laura gans touw. Al bekans direk woorte de bovegroondse gebouwe gesloop, en de sjachte aofgediech mèt metersdikke pröp beton. Veer jaor later volgde de Julia.
Erfenis bewirk
Vaan de Laura zelf is niks mie te zien. Op 't terrein steit noe 'n nuibouwwiek. Op de plaots vaan sjach nommer ein koume allewijl de Pierresjtroat en de Edixhovesjtroat bijein; 'ne cirkel in de straotstein gief de ligking vaan de sjach aon.[1] Veurbij dees wiek löp de Laurasjtroat, boe-aon versjèllende veurnaom hoezer veur de bestuurslui stoon. De voetbalclub vaan de koompele, V.V. Laura, opgeriech in 1919, fuseerde in 1999 mèt de V.V. Hopel tot de Laura Hopel Combinatie. Eve wijer nao 't noorde, in de gemeinte Landgraaf, ligk 't Lauradörp, 'n kolonie gebouwd veur de koompele vaan de Laura en de Julia.
Bron bewirk
Dit artikel is gebaseerd, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, wat de volgende bron neump: Bert Breij, De mijnen gingen open - de mijnen gingen dicht, Amsterdam 1981.
Wijer is dit artikel gebaseerd op dees website: De Mijnen.nl - Laura