Kesjteël Awstrao
- Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Awströasj, es te dit dialek sjpriks.
Kesjteël Awstrao is gelaege in de gelieknamige plaatsj Awstrao die óngerdeil oetmaak van de Nederlands Limburgse gemeinte Baekdale.
Besjrieving van 't kesjteël
bewirk't Hujig hoes is geboewd in Lodewijk XVI-sjtiel en haet 'n L-vörmig gróndjplan besjtaonde oet tweë óngerkelderde drielaogse vleugele, geboewd mèt völ fantezie en grandeur in de periood 1781-1784 nao 'n óntwerp van de Luukse architek Bartholomé Digneffe. Op 't boetehookpuntj bevundj zich 'ne awwere hooktaore oet ómsjtreeks 1609, dae teves de verbènjing vörmp van de tweë vleugele. De taore dreug 'n klokvörmig daak, bekroand mèt 'n kupelke en 'ne piron. De aokergael gesjilderde baksjteine gevele zint veurzeen van mergelsjteine pilasters. De toegank tot 't hoofgeboew aan de achterkantj van 't kesjteël is via 'n, later toegevoog, bordes meè trap. Dit hoofgeboew is zoawaal aan de voorkantj es aan de achterkantj veurzeen van 'n fronton, ingewirk in 't daak.
't Kesjteëlinterieur is riek gedikkereerd door Luukse kunstenaers. D'r zint pastoraal wandjsjilderinge op linne in de salon van de taorekamer van de handj van P.M. de Lovinfosse. In ein slaopkamer mèt alkoof zint Chinese taferele op riespepier aangebrach, óntleënd aan gravures van de Franse sjilder François Boucher. Diverse vertrèkke zint in de periood 1806-1814 ingerich in empire-sjtiel en zint veurzeen van sjtucreliëfs, vermoedelik vervaardig door François de Tombay. 't Kesjteël haet 'n rónj aetkamer wo-in 'ne trompe-l’oeil-koepel en 'n empire-sjouw oet 1808. De vestibule haet 'ne plefónj van geprefabriceerde ornamente van carton-pierre, aangebrach in de 1920-er jaore.
Róndj 't kesjteël ligk 'n 11 ha groat kesjteëlpark mèt 'n groate variëteit aan buim. 't Is ómsjtreeks 1815 in Èngelsje landjsjapssjtiel aangelag nao 'n óntwerp van G. Duckers en M.F/ Weybe. In 't park ligk 'ne, meugelik tösje 1815 en 1826 geboewde folly, ein kunsmatige rewien in de vörm van 'n deils óngergrónjse koepelgrot. Aan weerskantje haet de grot 'ne tunnel, wovan d'r eine oetkump ónger ’n rotsbrök.
Biej 't kesjteël ligk 'n neoclassicistische orangerie geboewd in de periood 1814-1825 nao 'n óntwerp van C. Schäfer. Wiejer ligk d'r 'n koetsjhoes oet 1784-1788, oetgebreid in 1836, en de rentmeisterweuning De Streek oet 1856, 'n neoclassicistisch geboew mèt mansardesjilddaak.
Gesjiedenis en beweuners
bewirkDe eësjte vermèlding van Awstrao dateert oet 'n akte oet 1271. In de late 12e en begin 13e eëuw is veur 't eësj sjprake van 'n börch van de Heëre Van Amstenraedt, vermoedelik gesjtich door 't gesjlach De Vrien. 't Oorsjprónkelike kesjteël, is aevel geboewd door Huyn van Amstenraedt, en waas 'n börch mèt drie rónj taores en eine veerkantje taore. Van deze veerkantje taore zint nog restante aanwezig in de hujige veerkantje taore, geboewd ómsjtreeks 1609.
Vanaaf 1350 kaom Awstrao in bezit van de femilie Huyn, wovan Servaes Huyn, eine Brabantse Leënman, es sjtamvader wirt aangeduud. Dit gesjlach Huyn woort in de volgende eëuwe ein machtige femilie mèt völ aanzeen in Limburg. Toen Philips II de sjepebank Oarsjbaek, besjtaonde oet de dörpe Oarsjbaek, Awstrao, Bingelder en Merkelbaek, en teves de sjepebank Broenssem met de dörpe Sjènveld en Jaobaek, in 1557 tot heërlikheje, beheuërende biej 't graafsjap Valkeberg, verheef, woorte dees verpandj aan Werner Huyn van Amstenrade. In 1654 volgde 'n verheffing tot graafsjap, wobie teves de heërlijkheid Gelaen same met Sjpawbaek, mèt es zetel Sint Jansgeleen, woort toegevoog. 't Graafschap kroog de naam Amstenrade en Geleen. 't Geslach Huyn vertakde zich in ein Awstraodse, Mesjtreechse, Gelaense en Voelenderse lien. In 't midde van de 17e eëuw sjtórf 't gesjlach Huyn aan de mannelike kantj oet en door huwelik van Godefrieda Huyn kaom 't graafsjap in bezit van de grave van Salm. Door vererving kaom 't kesjteël daonao in eigedom van de prinse De Ligne, die 't in 1779 verkochde aan de Luukse bankeer Nicolaas Willems. Willems leet 't verawwerd kesjteël sjlope, wobie de grachte woorte gedemp, mèr de veerkantje taore bewaard bleef. Volges oarsjprónkelike planne zouw 't nuuj kesjteël 'n U-vörmig geboew waere, mèr door 't óntbraeke van voldoende gelje woort de oastelike vleugel gesjrap. Nicolaas Willems, dae óngetrouwd waas, euverleej in 1788 en vermaakde zien bezittinge aan barones Victoire de Hayme de Bomal, ein dochter van zien zöster, getrouwd mèt graaf Claude de Marchant d’Amsembourg.
't Kesjteël is tot de daag van vandaag nog sjteeds in bezit van de femilie. 'ne Bekènde beweuner van 't kesjteël waas graaf Max de Marchant et d'Ansembourg, fractieleijer van de NSB in de Tweëde Kamer en Commissaris van de Provincie Limburg ónger de bezètting. Zien weduwe Myriam von Fürstenberg bewoonde 't kesjteël pès aan häöre doad in 2006. Op 17 fibberwari 2007 euverleej de hujige eigenaer van 't kesjteël, graaf Lambert de Marchant et d'Ansembourg plotseling op 74-jaarige laeftied tiedes 'n korte vakansie in 't boetelandj. Zien dochter is de hujige eigenaeresse.
