Haags
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Haags is 't Zuid-Hollands stadsdialek vaan de Nederlandse residentiestad Den Haag. 't Versjèlt neet väöl vaan de 't Standaardnederlands en is veural 'n accint. 't Haags accint is sinds de late jaore 1970 in Nederland lendelek bekind geraak en populair gewore.
Verspreiing en sociaol stratificatie bewirk
Den Haag is, mie es aander stei in Nederland, 'n stad mèt 'n sterke sociaol differentiatie ('stad vaan patsje en pruke'; vergeliek wat weurt gezag euver Remund). Haags is oonmiskinbaar 't sociolek vaan de blaanke volksklas en 't is normaal gezeen oondinkbaar tot iemes oet de boveklas of zelfs de middeklas 't zouw spreke. Bijgevolg heet 't Haags zienen toesbasis in volksbuurte wie 't Laakkerteer (nommer 12 op 't keertsje) en Moerwijk (nommer 7), dewijl wieke wie Benoordenhout vrij devaan zien. In traditioneel volksbuurte wie de Schilderswijk waor 't vreuger algemein te hure, meh allewijl woene dao te väöl allochtone um 't dialek in stand te hawwe.
't Haags is neet inheims in de dörper Scheveningen en Loosduinen. In 't ierste dörp weurt vaanajds Schevenings gesproke, e hendeg awwerwèts Hollands dialek. De taol vaan 't twiede dörp versjèlt minder sterk vaan 't Haags en huurt bij 't Westlands. In allebei de dörper zien evels wel sprekers vaan 't Haags te vinde. Dit gelt ouch hiel sterk veur de forenzestei Rijswijk en Voorburg, zoewie get minder veur Zoetermeer.
De boveklas vaan Den Haag sprik (vaanajds) gein Algemein Nederlands, meh heet zien eige sociolek, de geaffecteerde spraok, 'n soort euverbesjaaf ('bekak') Nederlands.
Kinmerke bewirk
Vocalisme bewirk
De vleujende diftonge vaan 't Standaardnederlands weure gemonoftongiseerd: allein 't ierste deil weurt oetgesproke. (Dit in tegestèlling tot väöl aander Hollandse dialekte, die dees twieklaanke zjus euverdrieve). Ei/ij weurt [ɛ:], au/ou weurt [ɑ:] en ui weurt [œ:].
De vlöchtege vallende twieklaanke oet 't westeleke Nederlands weure echte twieklaanke: ee weurt [ei], oo weurt [ou], eu weurt [øy]. de [ei] en [ou] kinne nog wijer weure getrokke en weure dèks euverdreve opgesjreve (<ei> en <au> in de Haagse Harryspèlling; zuug oonder).
De sjwa weurt dèks i-echteg gekleurd aon 't woordind (wone[n] [wounɨ]), of a-echteg veur 'n g (vijftig [fɛ:ftɐx]).
Consonantisme bewirk
't Opvallendste aon 't Haags is de 'gebrouwde' r; dees lètter is 'nen uvulairen approximant [ʁ] of 'nen uvulairen trèlklaank [ʀ], zjus wie in väöl Limbörgse dialekte. D'n oetgaank -er weurt [ɐ].
't Haags kint t-deletie, wie ouch väöl Limbörgse en Midde-Nederlandse dialekte. 't Trejt op oonder dezelfde condities wie in 't Mestreechs.
Vocabulair bewirk
't Haags vocabulair is typisch veur e stadsdialek: väöl Bargoense wäörd en väöl sjelwäörd. 't Aondeil aon sjelwäörd weurt allewijl sterk euverdreve, boebij veural 't gesjels mèt krenkdes (/kɑŋkɐ, te:ʀɪŋ, tifʏs/) en seks (/huɐ, slɛt/ etc.) weurt oetgeleech. Me moot rekening demèt hawwe tot zoeget altied es typisch veur de lieger volksklas gelt (othering).[1]
E Haags woord wat me väöl in 't Algemein Nederlands huurt, is Hagenees. 'nen Inwoener vaan Den Haag hèt officieel Hagenaar, meh dit woord weurt, zeker es me sprik euver inheimse, volkse Hagenere, dèks väöl liever gebruuk.
Grammair bewirk
De Haagse grammair deilt de typische kinmerke vaan mie Zuid-Hollandse dialekte. Zoe kint me gei versjèl tösse kunnen en kennen of tösse liggen en leggen. Zoewel jij es hij kin enclitisch tot -ie weure (hebbie 'höbstiech'; heb-'ie 'heet-'r'), zjus wie in 't Rotterdams meh tegegestèld aon 't Amsterdams.
Cultivatie bewirk
't Haags heet sinds 't ind vaan de jaore 1970 'n groete renaissance doorgemaak, die begós mèt 't werk vaan Van Kooten en De Bie, twie Haagse cabaretiers, die dèks volkse Haagse types dege. Ouch vaan belaank waor 't leedsje O, o, Den Haag vaan Harrie Jekkers, de zenger vaan Klein Orkest. Jekkers zouw later ouch es cabaretier 't Haags goon gebruke. Nog 'nen Haagse cabaretier is Sjaak Bral.
Vaanaof de jaore negeteg tot 2014 gaof 't 'ne strip in 't Haags, Haagse Harry. De (sterk gechargeerde) spèlling die teikeneer Marnix Rueb dao-in gebruukde is oonderhaand de gebrukeleke spelling vaan 't Haags gewore. In dit Haags weure zelfs dictees gegeve.
Bekinde sprekers bewirk
Vaan de bove geneumde cabaretiers kinne Jekkers en Bral ouch ech es sprekers vaan 't Haags gelle. Hunne collega Koos Meinderts is 'ne mojertaolspreker vaan 't Loosduins dialek. 'ne Wijere bekinde spreker vaan 't Haags is tv-perseunlekheid Henk Bres.
Ouch Hagenere oet neet-dialeksprekende milieus huurt me sinds de 'Haagse renaissance' 't plat Haags wel gebruke. Zoe weurt gezag tot de kinder vaan keuningin Beatrix dat tot chagrijn vaan de hun ma dege.[2]
Literatuur bewirk
- S. Bral, M. Rueb en R. Rueb, Ut groen-geile boekie. De offisjeile spelling vannut Haags, Den Haag 1998
- M. Elias, Plat-Haags. Een verkennend onderzoek naar enkele aspecten van het taalgebruik en de taalattitude van mannelijke Hagenaars in en om de Schilderswijk, Amsterdam 1977
- id., Taal in stad en land: Haags, Den Haag 2003
- A. van Gaalen en F. van den Mosselaar, Kèk mè nâh... Plat en bekakt Haags, Den Haag 1985
- T. Goeman, "'s-Gravenhage. Het Haags en zijn standaarden" in J. Kruijssen en N. van der Sijs (edd.): Honderd jaar stadstaal, Amsterdam/Antwerpe 1999