Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


Engis in de provincie Luuk
Gemèngdehoes van Engis

Engis (Welsj: Indji) is 'n gemèngde langs de Maas in de provincie Luuk in Wallonië óp 't Belsj. Saer 1977 besjtèèt de gemèngde oet de kerne d'Engis, Clermont-sous-Huy, Hermalle-sous-Huy en 'n dèèl van Ombret-Rawsa. Op d'r 1sjte januari 2004 how Engis 5 662 inwoners.

Historie bewirk

Prehistorie bewirk

De örsjte sjpore van miensjeleke bewoning geet truuk óp d'r Neanderthaler. Philippe-Charles Schmerling voond in 1830 e volledig skelet dat örsj d'r miensj van Engis geneumd waoërt, mae naoderhaand, nao de vondste in 't Neandertal 1856 en Spy 1886, es Neanderthaler herkaand waoërt. In 1830 voond Schmerling in 'n grot (rechteroever van de vallei va Awirs), silex en miensjeleke knäöek oeëvan sommige owwer waore es 70 000 jaor. Twieë van de driej gevoonde sjedels waore oet 't neolithicum, d'r driejde behoeërd an 'ne jónge Nedanderthaler. Ooch zeunt skelette va dere en werktuge voonde. Ooch in Hermalle-sous-Huy haat me reste va miensjeleke aanwezighèèd oet d'r midde-sjtèètied voonde óp 't gehuch "Thiers d'Olne"; voesbiele en bewèrkde silex.

Protohistorie en Aodhèèd bewirk

Tösje 600-300 v. Chr. waoërt d'r sjrieëk bewónd dör de Kelte. Dat löt zich aafleide oet keramiekvondste in 2003. Van Galiërs zeunt reste van woninge oontdèkd.

Middelieëwe bewirk

In de buurt van de reste van 'n wonplaatsj van 'n aristocratische Merovinger familie (Thiers-Olne, 'ne hoeëge berg mèt good zich över de Maas en de romeinse brugk) waoërte ooch Gallo-Romeinse reste voonde (Ombret). De Merovinger wónplaatsj waor besjèjje, va sjteen, hoot en mèt pallisade ömmoeërd. In 't centrum d'r va vindt me 'n mausoleum oeë me twieë sarcophages haat truukvoonde, de ènnige tössje 'n daartèg graver. Èng van de sacofages is verseerd mèt christeleke motieve oeë oet me de conclusie kan trèkke dat mènstens 'n deel van de bevolking gekerstend waor.

In de twiede helft van d'r 7de ieëw waoërt 't mausoleum vervange dör 'n christeleke kapel.

Dit domein waoërt roond 'r jaor 1000 verlaote. D'r zeunt gèng sjpore van vernieling. Me trók nao 'n aander hoeëgteburcht: d'r rots va Engihoul (in Clermont-sous-Huy).

Moderne tied bies noe bewirk

 
Kesjtieël Hermalle-sous-Huy

Hermalle-sous-Huy waor d'r zaeëtel van èng van de odste baronnieje in d'r vallei van de Maas en de historie van de burcht is de historie van de baronnie. 't Kesjtieël waoërt geboewd in d'r 12de ieëw, mieëmaols verwoest en de huidige burcht dateert oet d'r 17de ieëw. Ze is ömringt dör 'n sjlotgracht en e groeët park, mèt o.m. 'ne tulpeboom oet Verginia. Binne is de decoratie geïnspireerd dör de jacht.

't Dörp tuuënt ooch 17de ieëws mèt lèjje dake en mèt ömliestinge van däöre en veenstere va blowwe sjtèè.

De catastrofe van 1930 bewirk

Roond Engis oontwikkelde zich in d'r vallei van de Maas zjoeër industrie die allemaol kaole es energie gebroekde. Van d'r 1sjte bies d'r 5 december 1930 waor d'r väöl mis, weendsjtilte en 'n temperatuur roond 1 à 2 grade C. 'n Ópèènhoping va giftige smog waor 't gevolg. De luuj en de dere koese neet mie aome, oeëdör óp d'r driejde daag doezende luuj mèt ademhalingsklachte te kaampe howwe. De 60 zjwaakste luuj sjtórve in twieë daag tied.[1]

Dit drama bereurde toendertied neet allèng d'r regio, 't waor ooch nationaal en internationaal nuujs; de gezètte kalde van Le mort noir .[2], van « Vallée de la Mort »[3], van « brouillard homicide »[4].

Op d'r 6de december waoërt 'n juridisch oonderzeuk gesjtart dör 'n comité van expaerts die moese bepale wie dat oongeluk how kènne gebäöre.[5]. Autopsies brache de doeëdsoorzaak in detail an 't leech. De resultate van 't oonderzeuk zeunt in 1931 gepubliceerd in 't Bulletin de l’Académie Royale de Médecine de Belgique.

Engis is noe nog ömmer èng van de mèts bewaakde gemèngdes wat de vervuiling van de loch aa-gèèt.

Economie bewirk

Engis is landelek en industrieel. Landelek in 't zuide (Clermont-sous-Huy), haof-landelek in 't centrum (Hermalle-sous-Huy) en forsj geïndustrialiseerd in 't noorde, óp d'r leenker-oever van de Maas:

  • fabrikatie keunsmès;
  • electrische centrale;
  • zeenk, plâtre et électrodes au graphite.

Lochvervuiling bewirk

Engis is bekaand es èng van de mèts vervuilde gemèngdes van 't Belsj. [6].

Monumente en ópmerkeleke sites bewirk

Engis bewirk

  • Les Tchafornis
  • La Maison Espagnole
  • Musée minéralogique Jean-Marie Souplet

Clermont-sous-Huy bewirk

  • Château-ferme d'Attines 18de ieëws, privé.
  • Château d'Halledet 14de ieëws, privé.
  • Château de Magnery 18de ieëws

Hermalle-sous-Huy bewirk

  • Château d'Hermalle (taoëre oet d'r 12de ieëw - ander dele zeunt 17de en 18de ieëws, Maaslandse sjtiel) en kesjieëlboerderiej oet 1742.
  • Gebaoërtehoes va Jean-Gille Jacobs, mèèster-metselaer oet d'r 18de ieëw (geklasseerd geboew, te bezeuke óp twiede wek-end van september
  • Maison de la Héna - väörmalige dependance van d'r Abdij va Flône – (geklasseerd geboew)
  • Cense Cassal 17de ieëw
  • Haof d'Hottine (1715 - väörmalige dependance van d'r Abdij va Flône)
  • Bibliotheek en museum de la Gourmandise – Museum: historie van de käöke en de voeding van de Aodheed bies noe. Bibliotheek: de belangriekste va gaans Belsj mèt 17.000 gastronomische beuk; èng van de 20 groeëtste in Europa - te bezeuke óp afsjpraak
  • Museum van de poos

Extern leenke bewirk

Referenties bewirk

  1. Amay 4, Flémalle-Grande 5, Yvoz-Ramet 7, Flémalle-Haute 9, Jemeppes s/ Meuse 9, Seraing 12, Engis... 14 personnes
  2. New York Times, 5-12-1930
  3. De Standaard, 7-12-1930
  4. Le Soir, 11-12-1930
  5. Observations météorologiques : Prof. M. Dehalu, Univ. Liège, analyses toxicologiques : Prof. M. Schoofs, Univ. Liège, études médicales : Prof. J. Firket, Univ. Liège, et Dr. J. Bovy, industrie chimique : Prof. J. Mage, Ecole de Guerre et Prof. G. Batta, Univ. Liège
  6. Portail environnement de Wallonie

Brónne bewirk

 
Provincie Luuk
 

Amay · Amel · Ans · Anthisnes · Aobel · Awans · Aywaille · Baelen · Bassenge · Berloz · Beyne-Heusay · Blegny · Braives · Büllingen · Burdinne · Burg-Reuland · Bütgenbach · Chaudfontaine · Clavier · Comblain-au-Pont · Dalhem · Dison · Donceel · Engis · Esneux · Eupe · Faimes · Ferrières · Fexhe-le-Haut-Clocher · Flémalle · Fléron · Geer · Gerstekaove (Crisnée) · Grâce-Hollogne · Hamoir · Hannut · Héron · Herstal · Herf · Hoei · Jalhay · Juprelle · Kelmis · Lierneux · Liessem (Lincent) · Limburg · Lontzen · Luuk · Malmedy · Marchin · Modave · Nandrin · Neupré · Olne · Oerle (Oreye) · Ouffet · Oupeye · Pepinster · Blieberig · Raeren · Remicourt · Saint-Georges-sur-Meuse · Saint-Nicolas · Sankt-Vith · Seraing · Soumagne · Spa · Sprimont · Stavelot · Stoumont · Theux · Thimister-Clermont · Tinlot · Trois-Ponts · Trooz · Verlaine · Verviers · Villers-le-Bouillet · Visé (Wezet) · Waimes · Wanze · Wasseiges · Welkenraedt · Wèrm (Waremme/Borgworm)

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/w/index.php?title=Engis&oldid=456392"