Bieste

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

'n Variëteit aon diverse bieste. Me zuut:
Roej stekelstaar (Protoreaster linckii);
Spoons (soort oonbekind);
Dwerginkvès (Sepiola atlantica);
Oerkwal (Aurelia aurita);
Groete pantermot (Hypercompe scribonia);
Ambergele ziedoezendpoet (Alitta succinea);
Doupvoontsjelp (Tridacna squamosa);
Tieger (Panthera tigris);
Polycarpa aurata;
Beerdierke (Echincsus sp.; soort oonbekind);
Mosdierke (soort oonbekind);
Tiegermureen (Enchelycore anatina);
Grieze zwumkrab (Liocarcinus vernalis);
Corynosoma wegeneri;
Blauwe merkof (Cyanocitta cristata);
Springspin (soort oonbekind);
Pseudoceros dimidiatus;
Hoofiezerwörm (soort oonbekind).

De bieste (ouch wel d(i)ere; wetensjappelek Latien Animalia) zien de lede vaan 't diereriek, eint vaan de rieke boe-in de modern biologie organismes indeilt. Ze vörme de bès gedocumenteerde hoofgróp vaan organismes. 't Aontal bekinde levende biestesoorte ligk wied euver 't mieljoen; mie es de hèlf daovaan zien insekte. Versjèllende soorte, mesjiens mieljoene, wachte nog op besjrieving. Daomèt euvertrèffe de bieste, veur zoewied bekind, alle rieke sterk in diversiteit.

Fossiel bieste kint me vaanaof 't Ediacarium; dinkelek zien ze awwer. De groete diversiteit aon bieste kaom pas vaanaof 't Cambrium tot uting (in de zoegeneumde Cambrische explosie); de mieste stamme zien in dit tiedperk oontstande. Vaanaof 't Siluur begóste de bieste 't land te kolonisere.

Kinmerke

Bieste zien eukaryote organisme die zuurstof inaoseme en koledioxied oetaoseme, en hun celle höbbe neve 'ne celkern nog e celmembraan meh gein celwand en gein bladgreunkorrele (in tegestèlling tot plante).

De bieste zien relatief ing verwant aon de käöme zoewie aon inkel aander kleinder rieke wie de amoebes. Soms weure die ouch wel tot de bieste gerekend, meh dat gebäörde veural vreuger, umtot amoebes zelfs wijer vaan de bieste aofstoon es käöme, en me dus evolutionair gezeen daan ouch die tot de bieste zouw mote rekene.

E dier kin ziechzelf bewege of weurt 't door zien umgeving vaan de ein nao de aander plaots bewoge (zij 't sommege allein in bepaolde stadia, zoetot ze e groet deil vaan hun leve toch op plante liekene); zoe kin e dier väöl gemekeleker aon veujing koume es 'n plant of 'n käöm, en aon predatore oontsnappe. Bieste zien naomelek heterotroof: ze hole de koolstof boe ze oet zien opgebouwd neet oet de loch meh door vaan aander bronne te ete (normaal gezeen levende wezes). Dit ete vertere ze miestal in 'n liechaamshaolte. E wijer kinmerk vaan de mieste bieste is tot 't embryo ziech in 'n vreug fase vaan e massief klumpke tot e hool belke vörmp (blastula).

Indeiling

't Diereriek weurt (wel) zoe ingedeild:

RIEK DIERE

• Oonderriek Spoonsechtege of Weefselloeze (Parazoa)
  • Stam Spoonze (Porifea)
  • Stam Plakbieskes (Placozoa)
• Oonderriek Eumetazoa
  • Radiata
    • Stam Ribkwalle (Ctenophora)
    • Stam Nietelbieste (Cnidaria)
  • Bilateria
    • Stam Orthonectida
    • Stam Rhombozoa
    • Stam Pielwörm (Chaetognatha)
    • Superstam Nuimundege (Deuterostomia)
      • Stam Chordata
      • Stam Hemichordata
      • Stam Stekelhuiege (Echinodermata)
      • Stam Xenacoelomorpha (veurgestèld)
        • Acoelomorpha (substam of eige stam?)
        • Xenoturbellida (substam of eige stam; i.e.g. dudelek nuimundeg)
      • Stam Vetulicolia†
    • Aajdmundege (Protostomia)
      • Superstam Ecdysozoa
        • Stam Stekelwörm (Kinorhyncha)
        • Stam Korsetbieskes (Loricifera)
        • Stam Peniswörm (Priapulida)
        • Stam Roondwörm (Nematoda)
        • Stam Peerdshaorwörm (Nematomorpha)
        • Stam Lobopodia†
        • Stam Floerwörm (Onychophora)
        • Stam Beerbieskes (Tardigrada)
        • Stam Gelidpoetege (Arthropoda)
      • Superstam Platyzoa
        • Stam Platwörm (Platyhelminthes)
        • Stam Boekhaorege (Gastrotricha)
        • Stam Raojerbieste (Rotifera)
        • Stam Haokwörm (Acanthocephala)
        • Stam Taandmoondwörm (Gnathostomulida)
        • Stam Micrognathozoa
        • Stam Kransbieskes (Cycliophora)
      • Superstam Lophotrochozoa
        • Stam Pindawörm (Sipuncula)
        • Stam Hyolitha
        • Stam Snoerwörm (Nemertea)
        • Stam Hoofiezerwörm (Phoronida)
        • Stam Mosdierkes (Bryozoa)
        • Stam Kelkwörm (Entoprocta)
        • Stam Ermpoetege (Brachiopoda)
        • Stam Weikdiere (Mollusca)
        • Stam Rinkwörm (Annelida)
        • Stam Egelwörm (Echiura)

Dees indeiling is neet oonumstrejje; väöl details zien bij liegoontwikkelde bieste neet gemekelek te bestudere, ouch al umtot ze koelek fossiele vörme. Recint genetisch oonderzeuk heet mie leech op de zaak geworpe. Zoe blieke versjèllende vaan de bove opgeneumde taxa neet monofyletisch meh parafyletisch.

Gans oonzeker is de positie vaan de Orthonectida en de Rhombozoa, die heibove es ierste twie stamme vaan de Bilateria zien ingedeild. Dees bieste weure same Mesozoa geneump, 'n (neet-cladistische) gróp vaan parasitair wörmechtege bieskes. Dit zien hendeg sumpel bieste, woersjijnelek 'gedegenereerde' Metazoa, meh hun aofstamming is oonbekind. Vreuger woorte ze es evolutionaire tössestap nao de Metazoa gezeen; die zienswijs is noe evels neet mie actueel.

Boete de bieste valle, nao de opvattinge vaan de modern biologie, de Protozoa, eincellege bies-echtege organismes.