Blieriks

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Blieriks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Ald Blieriks is 'n Noord-Limburgs euvergangsdialek tösse 't Oeës-Limburgs en 't Kleverlands. In Blierik-Dörp is 't feitelik verdwene en in 't Venloos ópgegange; me huurt heejeuver Blierikers wal ens klaoge. Wies aan d'n Twieëde Waereldaorlog waas 't Blieriks nog ónaangetas, mer vanaaf 't moment det Blierik in 1940 aan de gemeinte Venlo woort toegeveug, woort dit dialek rap verdrónge door 't Venloos.

Verdringing van 't Blieriks door 't Venloos

Blierik loog vreej lank geïsoleerd van Venlo, doordet de Maas bei plaatse vaneinanger scheide. In de neugetieënde ieëw kwaam dao verangering in. De vestingwerke van de Venlose aldstad woorte aafgebroke en d'r woorte brögge euver de Maas aangeleg. De kóms van de trein zörgde d'r veural veur, det Venlonaere en Blierikse miteinanger in contak kwame. Luuj oet de euvervolle binnestad begóste zich in Blierik te vestige en d'r woorte steits mier gemengde huwelike geslaote.

Zeker wies in de jaore 1980 goof 't Blierikse die Blieriks kóste praote. Zelfs noow laeve d'r nag alde Blierikse die 't in eur jeug nag höbbe gepraot. Dit Blieriks kint me noow nag hure in wat vrujer gehuchte van Blierik waore: Houblierik en D'n Bokent. Allewiel zien die oetgegreujd wies dörpe, allewaal zie in taegestelling tot Blierik-Dörp eur agrarische karakter behalde höbbe.

Kinmerke

Euver 't algemein velt op, det 't ald Blieriks get conservatiever is as 't Venloos. Dat is neet verwónderlik, ömdet 't Venloos 'n stadsdialek is en 't ald Blieriks 'n dörpsdialek. 't Letste dialek woort stèrker beïnvlood door 't Nederlands en in minder maot door 't Pruus door handelscontak en vanwaege 't feit dat in Venlo vuuel soldate mit verschillende nationaliteite waore gelaegerd. Daonaeve woort Venlo vanaaf 1715 Staats. Blierik kwaam pas nao de Fransen tied beej de Nederleng, dös hóngerd jaore laternao.

Velarisering

Ein wiechtig verschil mit 't Venloos waas det Blierik net wie de meiste zujelike buurplaatse van Venlo velariseerde, d.w.z. nd en nt wie nk en ng oetsproke. Venloos: hónd - hund; Blieriks: hónk - hung.

Twieë zinkes die get verschille aangaeve.

Venloos: Hae meint det d'r vruger nog vraemde huzer aan d'n andere kant stónde.

Blieriks: Hae ment det d'r vrujer nag vremde huus aan d'n angere kank stónge.

't Verdwiene van dit taalköndig verschiensel ónger invlood van 't Venloos beteikende 't verdwiene van 't Blieriks. Dees óntvelarisering beteikende namelik ouk 't ind veur anger dörpsdialekte wie 't Veldes en 't Grevorsters. 't Tegels daorentaege bleef boete schot, doordet Tegele lank beej 't zujelike Hertogdom Gulik huurde en neet beej 't naordelike Hertogdom Gelder. Dit had gevolge veur 't dialek, wat me kint zeen aan 't feit det 't Tegels vuuel zujeliker van aerd is.

Klanke

'n Anger opvallend verschil tösse 't Blieriks en 't Venloos wat in eder geval nog besteit, is de oetspraok van de kórte a in 'n wäörd wie <tas>: in Venlo klink die ópmerkelik helder, wie in 't Italiaans, es 'n [a]. In Blierik is 't wie euveral in de ömgaeving 'n [ɑ]. Sowieso zien vuuel Blierikse vocale huurbaar geslaote, dewiel de Venlose haaf-aop of gans aop zien. 't Gief wal weer inkel oetzunderinge. Zoeë wuurt 't wäördsje <öm> op 't Venloos gespeld as <um>. Op 't Blieriks sprik me namelik dit wäördje oet es [œm], op 't Venloos as [ʏm]. Wiejer zien de /i:/, de /œy̯/ en de /ʏ/ op 't Venloos get kórter as op 't Blieriks. Me kint dös aan dergelike aafwiekende klanke hure, det emes oet Blierik kump.

Waordgebroek

Óngerstaonde lies tuint get verschille en euvereinkómste tösse 't Venloos en 't Blieriks vocabulair.

Verschille

Nederlands	Venloos	Blieriks
hard	hard	hel (vergeliekbaar mit vuuel anger Limburgse dialekte, klinker langgerek) of herd
kruiwagen	schörgker	kroèwage (liek mier op 't Nederlands as 't Venlose waord)
brood - broden	mik - migke	wek - wegke (oetspraok vergeliekbaar mit 't Nederlandse wegge, mer plosief) (ein ald broeëd = eine vorse wek)

Verwante wäörd

Nederlands	Venloos	Blieriks
eekhoorntje	ingketske	eikketske
Hout-Blerick	Holt-Blieërik	Hou-Blieërik (waarschienlik is Hout-Blieërik oejt ouk gangbaar gewaes)
perzik	pierks	peers
de zangvereniging	de zangvereiniging	't zankverein
(rond-)zwaaien	zwingele	zwinge

Literatuur en geschreve traditie

Veur wae mier dao-euver wilt weite: 't Blieriks van vrujer (door Bakker en Hendrikx). Dao steit alles van 't näödje wies 't zökske oetgelag. Wiejer haet Wiel Aerts (Bestevader) in de jaore 1950 stökskes op 't Blieriks geschreve. Die zien neet ummer aeve zuver Blieriks, mer in de jaore neugetig woorte die stökskes, ömgezatte in good Blieriks, oetgegaeve ónger d'n titel 'Oèt d'n alden Tièd'. Ouk Jacques Grubben oet Blierik, schrief nag wal ens op 't Blieriks.

Extern linke

Blerickvroeger.blogspot.nl, blog mit teks op 't Blieriks plat

Referenties

Dit artikel is gedeiltelik gebaseerd op 't corresponderend Nederlandstalig artikel.

==Brónne==

Brón(ne):

Bakker, F. (1998). Het Venloos en het Blericks, een stads- en een dorpsdialect in één gemeente. Hasselt: Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde, p. 7-22. URL-adres: Klik heej veur de link