Italiaans
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
| Italiaans | ||
|---|---|---|
| Inheimse name: | italiano | |
| Gekald in: | Italië; Zwitserland (Ticino, Graubünden); San Marino; Vaticaanstad; ouch in grensstreike in Slovenië, Frankriek en Monaco; in Kroatië veural aw lui. Minderheidstaol in: Kroatië en Slovenië | |
| Classificatie: | Indo-Europees Italisch Roemaans Italiaans | |
| Aantal sjpraekers: | 65 miljoen (L1) [1] | |
| Cónservatiegraod: | neet bedreig | |
| Officieel taal: | in Italië, Zwitserland, Vaticaanstad, San Marino | |
| ISO-639-code: | it, ita, ita | |
't Italiaans is de officieel taol vaan Italië, wie die door zoe'n 65.000.000 lui gesproke weurt. 't Is ouch de officieel taol vaan San Marino en Vaticaanstad en ein vaan de veer officieel taole vaan Zwitserland. Wijer weurt de taol ouch gesproke in Malta, de Sloveense en Franse grensgebede, in veurmaolege euverziese gebede wie Albanië, Eritrea en de Dodekanesos en door immigrante in de VS, Brazilië en Argentinië. 't Italiaans is ouch de officieel taol vaan de Orde vaan Malta. De Italiaanse standaardtaol is veurnaomelek gebaseerd op veertiendeniewse dialekte oet de Toscane. De taole vaan Corsica, Sardinië en Sicilië weure miestal neet es dialekte vaan 't Italiaans gezeen, in 't bezunder 't Sardijns neet.
Lienwäörd
bewirkVäöl Italiaanse wäörd zien, oonveranderd of aongepas, in 't Limburgs gekoume. Dees wäörd zien in veer hoofcategorieë op te deile. De ierste zien de financieel terme (euvergenome in de late middeliewe), wie baank en kassa. De twiede zien de muziekterme, wie allegro, andante, adagio, sonate, cantate, opera, aria, solo, duo etc. De daarde zien de wäörd die mèt de allewijl hendeg populair Italiaanse keuke te make höbbe: pasta, spaghetti, pizza, ravioli ezw. In de veerde categorie valle veural de wäörd die typisch Italiaanse dinger aongeve, wie mafia.
Sjrif
bewirk't Italiaans weurt gesjreve in 't Latijns sjrif. 't Alfabet kint 21 lètters. De lètters j, k, w, x en y oontbreke, al koume ze wel veur in lienwäörd oet 't Grieks en Ingels. Italiaanse wäörd eindege bekans ummer op klinkers.
Grammair
bewirkGeslachte
bewirk't Italiaans kint twie geslachte: mannelek en vrouwelek. Zelfstendege naomwäörd die eindege op -o zien bekans ummer mannelek en zelfstendege naomwäörd die eindege op -a zien bekans ummer vrouwelek. Oetzunderinge zien beveurbeeld wäörd oet 't Grieks wie "(il) diploma" en "(il) problema".
Miervoud
bewirkMiervoudsvörming is hendeg sumpel. Eindeg 't woord op -o, weurt 't miervoud -i, beveurbeeld letto - letti. Eindeg 't woord op -a, weurt 't miervoud -e: chiesa - chiese. Väöl lienwäörd, wäörd die eindege op -i (crisi), medeklinkers (film), wäörd die aofgeleid zien vaan 'nen oersprunkeleke vörm (foto - fotografia) en wäörd mèt 't accent op de lètste lèttergreep (tabù) verandere in 't miervoud neet.[2]
Lidwäörd
bewirk't Gief zeve bepaolde lidwäörd in 't Italiaans:
| geslach | bezunderhede | inkelvoud | miervoud |
|---|---|---|---|
| mannelek | eindeg op o | il | i |
| mannelek | veur 'ne klinker | l' | gli |
| mannelek | veur z, s+medeklinker, x, gn, h of ps |
lo | gli |
| vrouwelek | eindeg op a | la | le |
| vrouwelek | veur 'ne klinker | l' | le |
Wijer gief 't zeve onbepaolde lidwäörd:
| geslach | bezunderhede | inkelvoud | miervoud |
|---|---|---|---|
| mannelek | gebruuk bij s (+ medeklinker), x, y, z, gn, pn, ps in 't miervoud mèt 'ne klinker | uno | degli |
| mannelek | in 't inkelvoud mèt 'ne klinker | un | dei |
| vrouwelek | gebruuk bij klinker | un' | delle |
| vrouwelek | - | una | delle |
Referenties
bewirk- Berruto, Gaetano (1987). Sociolinguistica dell'italiano contemporaneo. Roma: Carocci.
- Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 978-8894034813.
- Serianni, Luca (1997). Italiano. Grammatica, sintassi, dubbi.. Milan: Garzanti.