Wes-Limburgs

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Hessels, es te dit dialek sjpriks.

Oonder Wes-Limbörgs versteit me de Limbörgse dialekte oet veural Belsj Limbörg die aonzeenleke Braobantsen invlood höbbe oondergaange en daodoor sterk versjèlle vaan 't Centraal- en Oos-Limbörgs. Ouch höbbe dees dialekte dèks minder ripuarismes (d.w.z. oosteleke, Kölse kinmerke die 't Limbörgs make tot wat 't is).

Aofgrenzing

De oosgrens vaan 't Wes-Limbörgs - mèt aander wäörd de grens mèt de res vaan de Limbörgse dialekte - weurt bepaold door veer isoglosse:

De Panninger Seitenlinie, de grens tösse sch (noordweste) en sj (zuidooste) veur de aw sk;
De Doe-gijlijn, de grens tösse wel en gei doe/dich es persoenlek veurnaomwoord;
De Braobantse diftongeringslijn, de grens tösse huis (en variante), kruis en ijs westelek en hoes, kruus en ies oostelek en
De grens tösse geslote en opener realisaties vaan goed, bier (westelek) tege good, beer (oostelek).

De wesgrens vaan 't Wes-Limbörgs kump veur e groet deil euverein mèt de wesgrens vaan 't Limbörgs in 't algemein. Hei geit de taol euver in 't Braobants:

De betoeningslijn, de grens tösse wel (oostelek) en gein (westelek) zinvol oppositie tösse sleip- en stoettoen;
De Getebundel;
De Uerdinger Linie, de grens tösse ich (zuidoostlek) en ik (noordwestelek).

Zoewie dat dèkser geit, loupe de isoglosse die hei zien besjreve neet euver de ganse linie geliek. Soms goon ze geliek op en vörme ze bundels, soms (beveurbeeld bij Tóngere en Wieërt) loupe ze oeterein.

Intern versjèlle

Doortot de isoglosse soms dooreinloupe, zien binne 't Wes-Limburgs taolgebeed ouch dudeleke versjèlle te hure. Daobij zien ouch nog aander taolversjijnsele, die euver de isoglossebundels heer loupe:

De Limburgse oontrunding (óntrènding): In 't midde vaan de provincie weure alle veurklinkers oontrund, aon de rand gebäört dat neet. Zoe zeet me in Hasselt sletel en in Loeën 'gewoen' sleutel.
't Versjèl tösse gij en dzjieë. Dzjieë weurt in 't zuie, tot aon Hasselt en Herk, gebruuk; daobove zègke ze gij.

Wijer oonderverdeiling

't WLD deilt 't Wes-Limburgs wijer in in de volgende gróppe:

Dommellands, in de gemeintes Kranedonk (Noord-Braobant, Nederland), Haëmet-Achel, Pelt, Hechtel-Eksel en Peer. De dialekte vaan Kranedonk ligke oostelek vaan de ijs/ies-lijn, ze zègke dao dus ies, hoes, kruus, neet en good. (In de aander Dommellandse dialekte doen ze dat neet.)
Demerkempes, numeriek 't belaankriekste, in Hôtele-Helichtre, Heuze-Zolder, Zoneve, Hasselt (Hessels) en Djoppenbeek.
Berringerlands, in e klei gebeedsje wat oet Berringe en Leopoldsburg besteit. Dit ligk westelek vaan de betoeningslijn, ze kinne dao dus gei structureel versjèl tösse sleip- en stoettoen.
Loeënerlands, in de gemeintes Alleke, Kotsoeve, Wille, Loeën en Hiër.

Twievelgevalle

Truierlands, in 't zuidweste (Herk, Rumme (Vlaams-Braobant), Noërekirke, Sintruin, Gingelom), steit al korter bij 't Braobants.
Tóngerlands, in Hoeiselt, Tóngere, Herstap en e stök vaan de gemeinte Bilze. Dit weurt tot 't Centraal-Limburgs gerekend, meh heet väöl westeleke kinmerke.