Vriemetselariej
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De vriemetselariej of maçonnerie is 'n waeltwiej brodersjap va vriemetselaere of franc-maçons die zich organisere in plaatsjeleke of regionaal loges en sjtraeve nao geesteleke verheffing van de miensjheed. De loges besjteunt van aodsher oet mansluuj mae allewiel geft 't ooch wal vróluujloges. Me kan allèng lid waeëre van 'n loge óp väördracht van e al besjtaond lid.
Historie
bewirkD'r wert 'n oondersjèèt gemakd tösje de middelieëwse en de nuuj vriemetselariej. Van de middelieëwse metselaersvereniginge van boewgezelle oontlieënde de nuuj metselariej, die in d'r 18de ieëw oontsjtong, de symbole wie d'r weenkelhaok, waterpaas, passer, 't sjeetloeëd en de rituele.
In Ingeland en Sjotland ontsjtonge in 't begin van d'r 18de ieëw de speculatief vriemetselariej. Algemèng wert aa-genaome dat de örsjte loge of wèrkplaatsj in 1717 in Londe waoërt opgerich. Vrie flot versjprèjd de bewaeging zich op 't Europese vastelaand, oeë taege 't midde van d'r ieëw in alle belangrieke plaatsje èng of mieërdere loges töt sjtaand kaome.
De pauseleke veroordeling in 1738 is op zichzelf al 'n aanwiezing dat de vriemetselariej in Europa 'n neet oonbelangriek versjiensel waor. De loges waore clubs of broodersjappe, die volges bepaalde rites vergaderde en an hön breur bepaalde morele plichte väörhele, zoewie oonderlinge biesjtaand.
Ze koesterde hieël verhaeve ideje, oeëbie 't welzijn van 't mensdom ömmer in 't ow gehaowe moes waeëre: geliekhèèd, broederlekhèèd, verdraagzaamhèèd, vraej, materiële en morele väöroetgaank. Al dis ideale vin v'r ooch truuk in 't gedachtegood van de Verlichting. De loges recruteerde in de intellectuele klasse van dae tied: de aristocratie, gèselekhèèd en börgeriej.
Veroordeling dör de kèrk
bewirkIn 1738 tekende paus Clemens XII 'ne bul In Eminenti, oeëbie e de excommunicatiesjtraof oetsjprook taege Katholieke die lid waore van 'n loge. De veroordeling waoërt in 1751 nog 'ns bevestigd dör Benedictus XIV. In 't Preensbisdom Luuk vaardigt preensbisjop Theodoor va Beiere in 1760 'n mandamaent oet in verbaand mèt de loge die in Verviersj gevestigd waor en verbeejd 't lidmaatsjap op sjtaove va excommunicatio major Van dèzze frivole preensbisjop maog veroondersjtèld waeëre, dat e dis veroordeling neet oet ège bewaeging haat oetgesjpraoëke, mae waal oonder druk van bepaalde kèrkeleke instanties.
Öm de kèrkelek veroordeling te begriepe mot me vör owwe haowe dat de post-tridentiense Roomse Kèrk in 'n verdedigingspositie laefde en dat ze achterdochtèg waor vör alle nuuj ideje en vör alle nuuj bewaeginge, die neet oonder hör controle vele. Opvallend is waal dat väöl katholieke en zelfs hoeëger gèseleke zich an de kèrkeleke veroordelinge neet sjteurde.
De vriemetselariej in d'r Euregio Maas-Rien
bewirkD'r Luukse historicus Georges de Froidcourt vermeldt vör 't jaor 1749 'n loge, La Nymphe de Chaudfontaine, gesjtich dör d'r Ingelsje Lord Stanhope, dae in 't kuuroord verbleef. Oet 't mandemaent van Theodoor van Beiere bliekt dat Verviersj al in 1760 'n loge how. Volges Froidcourt is 't aanneumelek dat 't in Luuk 'n loge how in 't midde van d'r 18de ieëw. Dis wèrkplaatsj haat häör waerk oonderbraoëke en waoërt in 1770 heropgericht en erkaant dör 't Groot Ooste va Fraankriek: La Parfaite Intelligence (De volmaakte versjtaandhouding).
In 't verzeuk van de leden in 1775 an 't Groot Ooste van Fraankriek, oeë-in ze öm constituties vraoge, is te laeze: depuis un temps immémorable les vrais frères maçons dispersés sur la surface de la Province de Liège, se sont rassemblés dans sa capitale pour y travailler à l'Art Royal de la maçonnerie, soutenus par la Force, instruits pas la Sagesse, ornés par la Beauté. De aow constituties waore verlaore gegange nao d'r doeëd van d'r sjatbewaarder Frère Le Rond (Laurent Le Rond, kanunnik va Zoutleeuw, gesjtorve è Luuk op 14 november 1770 in d'r laeftied va 72 jaor). In 't verzeuksjrif va 1775 waoërte es leden 26 breursj geneumd, bekaans allemaol va adel.
Kort dao-op waoërte in Luuk twieë nuuj wèrkplaatsje opgerich: La Parfaite Ègalitè, oeëvan de lede töt de börgeriej behoerte (1775) en La parfaite Union of L´Union des Coeurs (1775), ooch nog Loge de Saint-Jean geneumd, warsjienglek ömwille van ´t lokaal oeë ze biejèè kieëme, n.l. d´r kloeëstergaank van de Seent Janskèrk.
In Mestreech besjtong al in 't midde van d'r ieëw 'n loge La Constance. Aoke how ooch 'n Franstalige loge, die d'r ègeste naam droog. Georges de Froidcourt haat aa-getuuënd dat F.K. de Velbrück lid waor van La Parfaite Intelligence.
Loges in de Euregio
bewirkDe Vriemetselaere va Zitterd, georganiseerd in de loge La Lune, make saer begin 2007 reklaam väör hun aktivitète in 't Plat.
De vriemetselarie is eine drang dae van binne oet de minsj keumt waodeur hae 't geistelek laeve van häöm en van aander luuj op eine hogere traej wil brènge.
