Volendam
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Volendam is e dörp in de Nederlandse gemeinte Edam-Volendam, provincie Noord-Holland. 't Vèssersdörp, gelege aon 't Markermeer, waor vreuger gans oondergesjik aon Edam, meh oontwikkelde ziech in d'n twintegsten iew tot steideleke proporties en domineert allewijl de gemeinte. De folklore en popmeziek vaan Volendam höbbe 't dörp in gans 't land bekind gemaak; ouch veur boetelandse toeriste is 't 'n geleefde bestumming.
Inwoeners en buurte
bewirkVolendam heet allewijl mie es 20.000 inwoeners; in 2012 waoren 't 'rs 21.300, op e gemeintelek totaol vaan 28.700.[1]
Boete 't aajd dörp besteit Volendam administratief gezeen oet de Planetenbuurt, de Blokgouw, de Rozettenbuurt, de Bloemenbuurt, 't industriegebeed en 't Middegebeed.[1] Katham, 'n veurmaolege naobersjap die allewijl in 't zuie vaan de Volendammer bebouwing ligk, weurt neet apaart opgenome.
Economie
bewirkDe vèsserij en de vèsverwèrkende industrie, boe 't dörp iewelaank bekans exclusief op waor aongeweze, is nog ummertouw 'nen economische factor, oondaanks 't oontzilte en deils druuglègke vaan de vreuger Zuierzie. Vaan beteikenis is allewijl veural de vangs vaan iel ('ne zeutwatervès). Oets besloog de Volendammer vèssersvloot 240 sjeper; allewijl vare nog 20 bote op 't IJsselmeer en ach op de Noordzie.[2] De landbouw, vreuger middel vaan bestoon in 't boetegebeed, beveurbeeld in Katham, is sterk trökgeloupe umtot väöl vreugere landbouwgroond intösse bebouwd is. Väöl Volendammers wèrke intösse in de industrie en de bouw.[3] E deil vaan de bevolking wèrk allewijl ouch in de deenstesector; neet in 't minste is al sinds jaore 't toerisme es industrie sterk oontwikkeld.
Historie
bewirkD'n oersprunkeleke naom vaan 't dörp waor Follendam. 't Ierste elemint moot weure opgevat es 'opvölle': in 1357 woort de Ee of Ye, 't water boe Edam aon laog en nao verneump waor, bij de munding in de Zuierzie aofgedamp. Me had intösse 'nen aandere, kortere waterweeg nao zie gegrave. Gans de umgeving vaan 't stedsje veel oonder de jurisdictie vaan Edam; dit gol ouch veur 't vèssersdörp wat op deze plaots begós te oontstoon.[2]
De middeliewse en vreugmodern historie vaan Volendam is slech bekind. Euver 't algemein kraog Volendam wieneg zörg en aondach vaan de mojerstad; 't oontwikkelde ziech gooddeils in isolatie vaan 't achterland. De band mèt aander vèsserskolonies op de Zuierzie waor sterker, wat trökkump in de volkscultuur vaan 't dörp (zuug oonder). Allein 'ne zandweeg verboond Volendam mèt Edam en de res vaan 't achterland.
D'n ierste stap nao internationaol bekindheid waor de oontdèkking door kunssjèlders. In 't bezunder 't bezeuk vaan de Fransmaan Henry Havard, dee mèt 'nen tjalk euver de Zuierzie reisde, zörgde veur 'n raasj oonder kunstenere. Dit brach in de loup vaan d'n twintegsten iew 't toerisme op gaank. Bekind woort de Volendammer drach, die tot wied nao d'n oorlog algemein woort gedrage; de stereotiepe Hollandse boerin löp in Volendammer drach of kleier die dao sterk op liekene.
Boe 't dörp haafweeg de negetienden iew nog wie de iewe daoveur väöl kleinder waor es de mojerstad,[4] greujde 't dao roond 1920 bovenoet.[3] In 1975 besloot me de veranderde positie vaan 't dörp te doen doorwege in de gemeintenaom: de gemeinte hètde vaan noe aof neet mie Edam meh Edam-Volendam. Intösse is Volendam ouch de hoofplaots; de gemeinte hèlt hei tenminste ketoer.[5]
Begin 2001 kaom Volendam in 't nuits door 'ne zwoere kaffeebrand in de nuijaorsnach, boe versjèllende joongere bij storve en aandere bij vermink raakde. In de naosleep kaom de discussie op geng of de vergönninge wel good waore aofgelieverd. Sinds 2002 kaom 't dörp dèks in 't nuits door 'n oongewoen hoeg cocaïnegebruuk oonder joongere.
Waope
bewirkVolendam heet e dörpswaope, wat ziech zoe liet umsjrieve:
- In goud (geel) e stappend peerd vaan sabel (zwart) op 'ne groond vaan lazuur (blauw), mèt oonder d'n opgelufde rechterveurhoof 'ne vès vaan zèlver (wit).
't Waope is sprekend (volen is archaïsch Nederlands veur veule); wijer vertuint 't waope de zie (de blauwe groond) en de vèsserij es middel vaan bestoon. Umtot Volendam noets 'n bestuurseinheid waor, is 't waope neet gans officieel: 't is neet erkind door d'n Hoege Raod vaan Adel. Wel veurt de gemeinte steivas e dobbelwaope mèt daobinne nevenein de twie waopes vaan Edam en Volendam. Dees verandering is noets aongevraog; officieel dreug de gemeinte dus allein 't waope vaan Edam (mèt 'ne beer es sjèldhawwer, dee in 't dobbelwaope oontbrik).
Umtot 't waope neet officieel is, kin me 't in versjèllende variante trökvinde. Zoe kump of kaom 't ouch veur mèt de kleure vaan Edam ('t veld vaan keel of roed en d'n oondergroond vaan sinopel of greun). Ouch kump me 't peerd wel ins mèt 'n (natuurleke) brojn kleur tege.[6]
Aonzien
bewirkVolendam kint mer drei rieksmonuminte, boe-oonder de kèrk en 'ne vèsaofslaag.[7] Toch heet 't dörp e gans typerend aongeziech mèt väöl hoezer deils of gans in Zuiderziestijl.
Politiek
bewirkWie gezag is Volendam noets 'n apaarte gemeinte gewees. In de raod vaan Edam-Volendam is 't dörp vertroje mèt de lokaol partij Volendam '80. Op lendelek niveau heet 't dörp e bezunder stumgedraag. Veurheer woort steivas massaol op 't CDA gestump (es gevolg vaan de kathelieke gezindheid vaan de bewoeners); de lèste jaore is hei 't aontal PVV-stummers oetzunderlek hoeg.[8]
Cultuur
bewirkDe Volendamse dörpscultuur versjèlt neet allein sterk vaan de kortbijgelege Randstad, meh ouch hiel dudelek vaan 't (plat) achterland. De sterkste euvereinkomste zuut me nog mèt aander vèssersgemeinsjappe aon de vreuger Zuierzie.
Dialek
bewirk't Volendams is e Hollands dialek wat bij de Noord-Hollandse gróp huurt; 't is dus dudelek verwant aon 't Wes-Fries, Zaans en Waterlands. Toch is 't, zjus wie 't Markers en 't Egmonds, zier atypisch; versjèllende klaankveranderinge grenze 't vaan aander Hollandse dialekte aof. Door de koms vaan kathelieke Schokkers in de negentienden iew is 't dialek nog wijer op zien eige koume te stoon.[9]
Kleierdrach
bewirkDe Volendamse kleierdrach is zoonder twievel de bekindste vaan Nederland. Nog tot wied nao d'n oorlog woort ze gedrage en väöl toeriste kaome nao 't dörp um de drach te zien. De drach heet väöl gemein mèt aander drachte oet de umgeving (en aon zie); typisch Volendams zien oonder mie de 'hul' op de kop en de bloodkoraole kèttele. Bij de manslui is de drach, wie wel dèkser, zwart.
Meziek
bewirkVolksmeziek
bewirkVolendam is eint vaan de lèste plaotse boe, midde twintegsten iew, nog volksleedsjes in aander modi es majeur kóste weure opgeteikend. Daobij kóste de Volendammers ouch 'n bezunder zaanktraditie mèt väöl verseringe; dit neumde ze 'mooi zinge'.
Popmeziek
bewirkOuch in de popmeziek lete de Volendammers vaan ziech hure. Al in de jaore zesteg kaome twie bands op, The Cats (mèt zenger Piet Veerman, dee later solo góng) en BZN ('Band Zonder Naam'). Aonvenkelek waoren 't allebei rockbands, meh in 1968 gónge The Cats, mèt de ballad Lea, euver op e weiker geluid. Deze stijl woort door deejay Joost den Draayer palingsound geneump; oondaanks tot dit es beleideging waor gemeind, sloog de naom palingpop aon. Veural de BZN bleef laank (oetindelek höbbe ze veerteg jaor bestande) succesvol mèt dees formule.[10]
In de jaore '00 kaom 'n twiede generatie Volendamse artieste op, die in 't Nederlands gónge zinge (in plaots vaan 't Ingels) en 'nen aandere stijl hadde, zoe tösse pop en sjlager in.[11] De bekindste artieste zien Jan Smit (begós es keendstereke), Nick & Simon en de 3JS. Boete de geneumde naome waore en zien nog tal vaan minder gaode actief.[12]
Religie
bewirkDe Volendammers waore en zien nog ummer gooddeils roems-katheliek, al sleit ouch hei de oontkèrkeleking touw. In 't dörp stoon drei kathelieke kèrke en ein protestantse.
Eveneminte
bewirkEder jaor in juni vint 't Volendammer weekend plaots. Dit fies is zoewel veur de Volendammers zelf es veur de toeriste: de dörpelinge kleie ziech daan in drach en vertuine aw ambte wie ieleruike. 'n Aander bekind fies is de Volendammer broonk, edersjaor in september.
Naomkunde
bewirkDe hechte gemeinsjap die Volendam is maak tot e groet deil vaan de bevolking 't mèt e beperk aontal achternaome deit; wee neet eine vaan die naome dreug, zal al gaw 'ne jas (neet-dörpeling) zien. Veurbeelder zien Schilder (3.555 kier in de gemeinte Edam-Volendam in 2007),[13]Tol (3.769),[14] Tuijp (453)[15] en Veerman (4.470).[16] Alle veer de naome koume boete de gemeinte Edam-Volendam mer hiel beperk veur.
Sport
bewirkDe voetbalclub vaan 't dörp, FC Volendam, geneet lendeleke bekindheid, doortot ze oondaanks e klei budget, plaotseleke sponsore en e groet aondeil speulers oet 't dörp zelf nog aardeg wèt te prestere. De club heet versjèllende jaore in de Ieredevisie gespäöld, meh kump allewijl (sezoen 2013/14) oet in de Ierste Devisie. Gein aander club is zoe dèks tösse die twie gepromoveerd en weer gedegradeerd. Heidoor kraog FC Volendam de bijnaom 'de heen en weer', ouch 'n touwspeuling op 't poontveer nao Marken wat hei iewelaank laog.
Volendam heet wijer 'n handbalclub op 't hoegste niveau: KRAS/Volendam.
Bronne
bewirkDit artikel is deils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Nederlandstaoleg artikel, en wel in dees versie.
Rifferenties
bewirk- ↑ 1,0 1,1 CBS.nl - Kingetalle wieke en buurte vaan Edam-Volendam
- ↑ 2,0 2,1 Palingsoap.com - Historie vaan Volendam
- ↑ 3,0 3,1 Fusiedocumint Zeevang en Edam-Volendam: paasj 5 (typering vaan de bei gemeintes)
- ↑ Kaart vaan de gemeinte Edam (inclusief Volendam) oet de jaore 1865-1870
- ↑ Gemeente Edam-Volendam - Routebeschrijvingen
- ↑ Heraldrywiki - Edam-Volendam
- ↑ Rijksdienst voor het cultureel erfgoed - Monumentenregister - Volendam
- ↑ De Volkskrant - 'Zo erg is het niet. Berlusconi blijft ook bezig'
- ↑ Jan Berns i.s.m. Sanne Steusel, Taal in stad en land: Noord-Hollands, Sdu uitgevers, Den Haag, 2004: pp. 31-2
- ↑ Lutgard Mutsaers, "Opkomst en achtergronden van de palingpop" in Louis Grijp c.s., Een muziekgeschiedenis der Nederlanden, Amsterdam University Press-Salomé, Amsterdam, 2001: pp. 737-42
- ↑ Nu.nl - Geen Duits succes meer voor Jan Smit
- ↑ Palingsoap.com - Muziek
- ↑ Verspreiing vaan de naom 'Schilder' in Nederland in 2007
- ↑ Idem, vaan de naom 'Tol'
- ↑ Idem, vaan de naom 'Tuijp'
- ↑ Idem, vaan de naom 'Veerman'