Volendams

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Volendams is 't Hollands dialek vaan 't dörp Volendam in de Noord-Hollandse gemeinte Edam-Volendam. 't Dialek wiek sterk aof vaan 't umringend Waterlands; in väöl opziechte ligke de euvereinkomste bij aander dialekte in en roond d'n awwe Zuierzie, wat oet de status vaan Volendam es vissersdörp kin weure verklaord. 't Dialek weurt nog alum door dörpelinge vaan alle leeftije gesproke.

Oontstoon

Volendam is aon 't ind vaan de middeliewe oontstande, wie de IJe aon zie woort aofgeslote. De ierste bewoeners die ziech roond deen dam vestegde, waore boere. Zij mote de taol vaan 't Waterland höbbe gesproke; mesjiens spraoke ze zelfs nog Fries.

Nao neet al te langen tied begóste de Volendammers ziech touw te lègke op de vèsserij. Dit maakde de band mèt 't achterland minder sterk. Ouch de band mèt de moojerstad Edam woort neet sterk gevoolt; de twie plaotse waore allein mèt e zandpaad verboonde. Daobij bleef de Volendamse bevolking nao de Rifformatie katheliek, zoetot ze nog mie op ziechzelf kaom te stoon. De ban mèt plaotse aan 't water waor des te sterker. In väöl dinger heet 't Volendams ziech tegen 't Wes-Fries en aander dialekte oet 't achterland aofgezat.

't Volendams kaom nog mie op ziechzelf te stoon wie in 1859 Schokland woort oontruimp. 'n Gróp kathelieke Schokkers oet Aajd-Emmeloord góng in Volendam woene. Hunnen invlood op de taol waor aonzienelek; me zuut 't oonder mie trök in e paar gevel vaan umlaut in verkleinwäörd. 't Volendams is 't insegs Hollands dialek wat dit fenomeen kint.

Ouch in d'n twintegsten en einentwintegsten iew hele de Volendammers dèks aon hun taol vas, veural door 't sterk identitair geveul wat de dörpelinge höbbe. Natuurlek heet 't Standaardnederlands zienen invlood drop gehad; aon d'n aandere kant höbbe sommege kinmerke, wie 't bekaans verdwijne vaan de verleien tied, ziech pas in dezen tied oontwikkeld.

Kinmerke

(Bekaans) alle lang aas vaan 't Standaardnederlands klinke wie ao, dèks mèt 'ne naoslaag: aoj. Dat is bezunder, umtot 't Wes-Fries e versjèl aonhèlt tösse de aajd-lang aa (die es ee klink) en de gerekde aa (die es aa klink). Ouch de aa oet ee vèlt in de Volendamse aoj same; dat lèste iejer Zuid-Hollands es Noord-Hollands. Me kin hei dinke aon invlood vaan 't Amsterdams, wat die versjèlle al laanger neet maak. De wäörd wao(j)ter 'water', jaojr 'jaor' en paojrd 'peerd' zien dus good Volendams. In 't Markens, wat kortbij op 't eiland Marken weurt gesproke, kint me ouch ao, meh daan allein veur 'n verlengde aa: waoter, jeer, peerd.

De behandeling vaan de ee is uniek. De sjerplang ee veraanderd gemeinelek in ai, de zaachlang ee is euj gewore. Dit is ouch in nui wäörd zoe: Ameujrika, ipteujk ('hypotheek'). 'n Meugeleke verklaoring is tot me hei vreuger oontrunding vaan de eu heet gekind - of 'n neiging daotouw - en tot me dat later is goon compensere door alle ees te runde.

De sjerplang oo klink zoeget wie in gans Noord-Holland, naomelek es ôo. De zaachlang oo klink dèks wie 'n lang ôe.

De lang ij en korte ei weure nog oetereingehawwe. De lang ij klink wie in (verzörg) Standaardnederlands, dewijl de korte ei 'n aa is gewore.

De h vervèlt euveral. Dit kin e gevolg zien vaan de Schokkerse immigratie meh dat hoof neet: me vint 't in wel mie vèssersdialekte trök, zoewie korterbij oonder de boere vaan Laren en wijer eweg in Egmond, boe invlood vaanoet de Zuierziedialekte neet veur de hand ligk.

In wäörd boe 't Standaardnederlands sch- kint en de mieste Limbörgse dialekte sj- kinne, heet 't Volendams sk-. Dit is zoe good wie universeel in Noord-Holland boven 't IJ.

D'n al geneumden umlaut in verkleinwäörd treujt veural op bij wäörd mèt 'n o: pot - putje, son - suntje.

Ouch in de verleien tied vaan werkwäörd is Schoklandsen invlood opgeteikend: neve skuive - skôef vint me ouch vörm wie skeujf. Die kinne allein oet invlood vaan 't oostelek skeuf weure verklaord.

In 't modern Volendams zal me ze evels allebei neet dèks mie hure. De dialeksprekers höbbe sterk de neiging um de verleien tied te umsjrieve mèt doen: skuive - deuj skuive.