Travertin

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

de travertinterrasse bie Pamukkale, Turkije, sjteunt op de lies va Waelterfgood

Travertin, kalktuf of watersjtèè is e karstversjiensel en 'ne kalksjtèè dae gevurmd wert dör d'r neersjlaag va kalk oet mit kalk uvververzadigd water oet kow of werm zeutwaterbronne. De bronne bevatte calcium- en bicarbonaat-ione sowie koolsjtofdioxide. D'r travertin èèges besjtèèt vör te zigke gaans oet calciumcarbonaat.

Etymologie

D'r naam Travertin is aafkomstèg van 't Italiaanse travertino, Latien lapis tiburtinus „Sjtèè oet Tibur“ (huuj: Tivoli).

Oontsjtoeë

Travertin oontsjtèèt mètstens abiototisch, dat wilt zigke, zoonder de mètwirking va laevende waezes, es dör 't aafgaeve va kooldioxides 't water uvververzadigd wert mèt calciumcarbonaat, zoedat dit lètste neersjlèèt. De fotosynthese va alge of mosse in 't water kuusse evvel ooch dör hunne verbroek va kooldioxide bevorderend wirke vör de vörming va travertin.

De travertinterrasse in Pamukkale in Turkije (kiek de foto) tuuëne good wie travertin gevurmd wert. Dis site is besjermd es waelterfgood dör de UNESCO.

Travertin is 'ne witte bies doonkerbroene, in mindere of mieërde mate, poreuze kalksjtèè, vool mèt klèng holtes, die dik aafdrukke va blajer en tek haant. Die aafdrukke zeunt oontsjtande wie d'r travertin zich vurmde en doe die blajer en tek umsjlaoët. Wie in d'r loop van d'r tied dit organische materiaal vergong bleve de fossiele aafdrukke uvver. Gong 't vörmingsproces d'r nao wieër, da waoërte die holtes dèk wer opgevöld. Daodör oontsjtong 'ne vaste sjtèè dae good es boewmateriaal te gebroeke waor.

De zachte aafzèttinge neumt me ooch nog wal Kalktuf. Dis aower benaming haat te make mèt de geliekenis va travertin mèt tufsjtèè, dae zich evvel oet vulkanische lava gevurmd haat.

Gebroek

Nationaal Monumaent op d'r Dam in Amsterdam is deels gemakd va travertin.

In 't Italiaanse Tivoli vindt me travertin dae gesjikt is es boewmateriaal. Vloere, trappe en beeldhaowwerke werre d'r va gemakt mae dizze kalksjtèè is och gesjikt es boewsjtèè. 't Monumaent op d'r Dam in Amsterdam is gemakd va travertin en bètong. 't Colloseum in Roeëme is gedeeltelek, en de Notre Dame in Paries is gaans d'r mit opgetrokke. D'r travertin gift an dis boewwerke hunne typische gaelige sjien. Kunstsjtèè-travertin is gemakd va geverfde cemaent.

Travertin va S'n Maeëte

In S'n Maeëte vurmt zich op 'n väöl klènger sjaal in 'n bronnegebied travertin, dae evvel greungriezing va kleur is. D'r vör water oondördringbare Vaolzer Greunzaand, oeë dit bronwater op röst, bepaalt dis oetzoonderleke kleur.

Veendplaatsje

Travertin keumt övveraal op de waelt vör mae de veendplaatsje zeunt ieëder klèng. Vör de vörming va travertin zeunt ow kalksjtèè- of marmerlaoge nuëdèg. Travertin is mètstens 'ne jonge sjtèè dae zich vöral in 't Kwartair vörmde.

Bekaande veendplaatsje

• Italië
  • in de buurt van Tivoli; va hie sjtamme de boewsjtèng van 't Kolosseum en d'r St. Pieëter in Rome
  • Sicilië, Alcamo
  • in Toscane
• Duutsjlaand
  • Thüringen
  • Baden-Württemberg
  • Niedersachsen
  • Beiere
• Oosteriek
• Fraankriek, in de Auvergne
• Kroatië, in Nationalpark Plitvicer Seen
• Bulgarije, bie Russe
• Turkije, bie Pamukkale
• Armenië, bie Abowjan
• China, in Jiuzhaigou
• VS: Mammoth Hot Springs in 't Yellowstone-Nationalpark (Wyoming), Mono Lake