Sjibbolet

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

E sjibbolet is e woord wat of 'n fraas die kin weure gebruuk um de taolkundegen achtergroond vaan iemes aanders te controlere. Lui die 'n bepaolde taol of e bepaold dialek vaan hoes oet neet spreke, laote dat miestens in hun spraok hure; 't sjibbolet is gemaak um perceis datginnege te hure boe-in de eige taol vaan aandere versjèlt. Miestens geit 't um de oetspraok, al kin 't ouch grammair of woordkeus teste.

Bij oetbreiing weure ouch wäörd en zinnekes, gemeind um sprekers vaan aander taole/dialekte te bespotte, sjibbolette geneump.

Oersprunk

't Woord sjibbolet is oontliend aon 't Hebreeuws en kump oet 't book Riechters (Richteren) 12. Hei-in weurt 'ne börgeroorlog tösse de versjèllende Joedse stamme besjreve. De Gileadiete die de vere (of voorde) euver de Jordaan controlere, zien in oorlog mèt de Efraïmiete. Die lèste höbbe in hun dialek geinen sj-klaank /ʃ/. 't Woord sjibboleth 'korenaor' klink bij hun dus aanders:

Hebreeuws ה וַיִּלְכֹּד גִּלְעָד אֶת-מַעְבְּרוֹת הַיַּרְדֵּן, לְאֶפְרָיִם; וְהָיָה כִּי יֹאמְרוּ פְּלִיטֵי אֶפְרַיִם, אֶעֱבֹרָה, וַיֹּאמְרוּ לוֹ אַנְשֵׁי-גִלְעָד הַאֶפְרָתִי אַתָּה, וַיֹּאמֶר לֹא. ו וַיֹּאמְרוּ לוֹ אֱמָר-נָא שִׁבֹּלֶת וַיֹּאמֶר סִבֹּלֶת, וְלֹא יָכִין לְדַבֵּר כֵּן, וַיֹּאחֲזוּ אוֹתוֹ, וַיִּשְׁחָטוּהוּ אֶל-מַעְבְּרוֹת הַיַּרְדֵּן; וַיִּפֹּל בָּעֵת הַהִיא, מֵאֶפְרַיִם, אַרְבָּעִים וּשְׁנַיִם, אָלֶף.

Nederlands (Staotevertaoling) 5 Want de Gileadieten namen den Efraïmieten de veren van de Jordaan af; en het geschiedde, als de vluchtelingen van Efraïm zeiden: Laat mij overgaan; zo zeiden de mannen van Gilead tot hem: Zijt gij een Efraïmiet? wanneer hij zeide: Neen; 6 Zo zeiden zij tot hem: Zeg nu Schibbóleth; maar hij zeide: Sibbólet, en kon het alzo niet recht spreken; zo grepen zij hem, en versloegen hem aan de veren van de Jordaan, dat te dier tijd van Efraïm vielen twee en veertig duizend.

Mestreechs 5 Toen belètde de Gileadiete de Efraïmiete veur de Jordaan euver te steke, en es de Efraïmitische vlöchtelinge zagte 'Laot miech euversteke', daan zagte de maander vaan Gilead häöm: 'Bistiech 'nen Efraïmiet?' En es heer 'nein' zag, 6 daan zagte ze häöm: 'Zègk ins sjibbolet.' Meh zag 'r sibbolet, en kós heer 't dus neet good oetspreke, daan pakde en vermaordde ze häöm bij de Jordaanvere (voorde in de Jordaan). Zoe vele in deen tied twieënveertegdoezend Efraïmiete.

Bekinde veurbeelder

Hoofartikel: Lies vaan sjibbolette

De bekindste sjibbolette zien die, wie 't oersprunkelek veurbeeld, in d'n oorlog zien gebruuk. In Nederland gebruukde me zoe Scheveningen um Pruse infiltrante droet te hole: de cluster [sx] (de Hollandse sch) kump in 't Duits neet veur en 'ne Pruus zouw Sjeveningen (/ʃe:vəniŋən/) zègke.

Evezoe gebruukde me in oktober 1937 in de Dominicaonse Rippubliek 't sjibbolet perejil (lètterlek 'pitterselie') um Haïtiaone te pakke. Sprekers vaan 't Frans of Haïtiaons Creool kinne de r neet rolle en ouch geine keelklaank make (wat de j in 't Spaons is) en woorte en masse vermaord in wat de Pitterselieslachting is goon heite.

Wijer bestoon euver sjibolette versjèllende legendes die neet woer kinne zien, umtot taolkundeg oonderzeuk dat tegesprik. Zoe weurt gezag tot de Vlaominge in d'n tied vaan de Gouwespaoreslaag (1302) lui de wäörd schild en vriend dege zègke um te kieke of 't 'ne Fransoos waor. 't Oonvermoge um de sch te zègke en de r te rolle zouw die daan oontmaksekere. 't Frans had evels in deen tied nog gewoen 'n rollende r, en de sch kaom (en kump) in väöl Vlaomse dialekte ouch neet veur (scilt). Evezoe is 't verhaol zier twievelechteg tot de Frieze in d'n tied vaan de Friesen opstand (begin zèstienden iew) oonder leiing vaan Grutte Pier de Hollenders 't zinneke Bûter brea en griene tsiis dege zègke. Allewijl weurt dit evels wel dèks es sjibbolet gebruuk.