Secónd
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Woord secónd is aofkomsteg vaan 't Latiense gradus secundus wat lètterlek twiede stap beteikent. Veur 'n deil heet dat betrèkking op 't zestigtalleg stèlsel zoewie dat in Babylon in gebruuk waor. Me verdeilt vendaog d'n daag nog steeds ore en graode (vaan 'ne cirkel) iers in 60 menute (d.w.z. klein deilkes) en (es twiede stap) dizze weer in 60 secónde (twiede klein deilkes). 't Woord heet beteikenisse in de natuurkunde, de wiskunde en de meziek.
Beteikenisse
bewirkNatuurkunde
bewirkDe secónd is de internationale standaardeinheid vaan tied. Zie is gedefinieerd es de door vaan 9 192 631 770 periode vaan de straoling die correspondeert mèt d'n euvergaank tösse de twie hyperfienenergieniveaus vaan de grondtouwstand vaan 'n 133cesiumatoom in rös bij 'n temperatuur vaan 0 K. 't Symbool veur dees einheid is s. Neet zjus is sec.
Umtot de secónd noe neet langer gedefinieerd is es 'n vas gedeilte vaan d'n daag, is 't noedzakelek gewore noe en daan 'n sjrikkelsecónd in te voge.
Wiskunde
bewirkIn de meetkunde 't symbool ", 'n 1/3600e deil vaan 'n graod.
Meziek
bewirkIn de meziek is 'n secónd 'n interval tösse twie opeinvolgende toene, nao de prime 't twiede interval. Miestal sprik me hei evels vaan secunde.
Gesjiedenis vaan de seconde es tiedseinheid
bewirkDe secónd is 'n aw einheid. De oersprunkeleke definitie vaan de secónd is gebaseerd op de definitie van 'n etmaol. De secónd is éin zestigste deil vaan 'n menuut, 'n menuut is éin zestigste vaan 'n oor, en 'n oor is éin veerentwintigste vaan 'n etmaol. Es 'n etmaol weurt gezeen es d'n tied tösse twie opeinvolgende hoegste zonnestande bliek tot dees definitie neet nauwkeureg genóg is, want d'n doer vaan 'n etmaol kin, o.a. door de neet-cirkelvörmege eerdbaon, einegszins variëre.
Um de secónd te standaardisere woort 'n gemiddeld etmaol gedefinieerd, en de secónd woort éin 86.400ste daovaan (= 60 × 60 × 24).
Dees definitie voldeech prima, totdat astronome drachter kaome tot ouch de gemiddelden daag neet zoe constant is es me gere zouw wèlle. De eerd drejt namelek steeds lankzamer. In 1956 woort door de Internationaal Commissie veur Maote en Gewiechte de gemiddelden daag vaan 't jaor 1900 es officiële oetgerope, en de secónd woort gedefinieerd es éin 31.556.925,9747-ste vaan dat jaor. Dees definitie waor neet handeg, want niemes mie kós mete wie lang 't jaor 1900 perceis gedoort had.
Mèt de introductie vaan de atoomklokke woort 't meugelek de secónd uters nauwkeurig te definiëre. De heibove geneumde atomair definitie is in 1967 internationaal vasgelag. Vaanaof toen weure af en tow sjrikkelsecónde aon de officiëlen tied touwgeveug um deveur te zörge tot dee in de pas blijf loupe mèt de drejjing vaan de eerd.