Nuër Bokrikers
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Nuër Bokrikers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Et Nuër Bokrikers is e Limburgs dialek da riedlich wa afweik ven de nomòle dialekte ejn d'omgieveng. Da kump dörda Nuër Bokrikers æglich vesjchellende transformaases hed motte dörstòn ejn zin gesjchiedenis. De Bokrikse as, woda de dialekte van Gudske, Houthale, Zonhoëve, Dzjoppenbek, Bieringe en half Bilzes zich ejn bevinne, is sins d'histoore begos geklemt gewies tusse et Genkers en't Hassels, de tzjvie (2) gruëtste steje ejn Bels Limburg. Dòdör hed et zowel aksènte ven Centraallimburgs en Westlimburgs.
Aaners ? Wèjda ? bewirk
Et Bokrikers zelf lig aan de 'maken' kâant vanne Benrather Linie, aan de 'ich' kâant vanne Uerdinger Linie, de S kâant vanne Panninger Linie en de 'sj' kâant vanne Panninger Seitenlinie.
Ma et Nuër-Bokrikers læch se vesjchille up sommige plakke. Zu læch et bè sommige wuërde ane Dœtsje kâant se ligge, terwel da geogrâfis nej klop.
| Neërlans | Bokrikers | Nuër Bokrikers | Dœtsj |
|---|---|---|---|
| ik | ich | ich | ich |
| maken | moaken | mòche | machen |
| gelijk | geliek | glæch | gleich |
| schoen | sjoewn | sjchoen | schuhe |
Dies afgewieke wuêrd zaa dje vewachte miër nò't oest en ni ejn't center ven Bels Limburg. Wej kump da ? Vesjchillende rieëne
Nuër Bokrikers es een nower vurm van Bokrikers, da miër gesjproche wur dör't joenk volk. Alwarda (Alhoewel, al was dat) da dialek stejds minner gesjproche jòn, dör grutere mobilitæd ejne bevolkeng en grutere masse-kommenikaase, hed de Limburgse jögd toch nog irreges da gevuul da Limburgers ni zin glæch d'aaner Vlòmenge ùf Neërlanners. Dörda aat dialek minner en minner van generaase ùp generaase dörgegiejve wur geròch de spesefieke vokabulèr mesjcheins kwætgesjpiel, mò zu kræg et dialek wel miër modernere aksènte dör nowe ejnvloede.
Haag der wel rekenèng mit da de K's dèj vevange jòne dör CH, gien zœver CH klâank hed, mo iet tusse K en CH ejn. Ùm't œt se sprieche mos'dje dùjn asùf dje een K klâank git mòche, mo vlak vör da ur tong ur gehemeltse rok haag'dje ejn zuda e klæ kûët öveblif vör de lùch ùm dör se graache.
Nà d'ejnmakeng van Bels en zecher nà d'offisjèl erkenneng van't Neërlans ejn't land, geròchte Limburgs stejds miër onner d'ejnvloed van Brabanse dialekte déj't Neërlans överhierse. Dör miskenneng en mispræzeng van de Limburgers ejn d'res van't land es der d'impuls gewies zich nog miër gin aaf te zatte tiejge d'Antwerpenère en de Brabanners, wobè de Limburgse onnersjchæengsdrâng zich miër gieng manifesteere. E logies gevolleg es da de jög dej zich ech as Limburgers zejn hun aksènt miër bij d'Oesterbuëre van Mestreech of Dœtsj goenk zoeke en alzu miër Dœtsje klaânke goenke gebrœche.
Dees trent haa zich vesjtark gezejn wanni da ejn d'jòre 50 tot 70 zich viël migrante ginge settele op Limburgse boëm. De zœderse migrante hemme e harder, miër macho aksèn ejn't dialek gebroch. De migrante œt't oest, zuäs œt Pole, Dœtsjland en Holland vesjtarkte dan och de central-Dœtsje en silfs huëg-Dœtsje aksènte. De migrante kwame nò Genk vör de sjtienkòlmîêjn, ùf vör de laagre takse (dees gels dan vör d'Hollanse migrante)
Spesefieke kenmirke bewirk
Sjpelleng bewirk
Et Nuër Bokrikers ed e spesjòl sjpelleng dej't vör ni-kanners soms muujlich læch. Hejonner inkele riëgels
- Æ : De æ jònt gebrœch vör de kombinaase vanne klinker ae (tusse a en e), mit dòaachter een j. Dus AE + J
- Œ : De œ jònt gebrœch vör de kombinaase vanne klinker o, mit dòaachter een j. Dus O + J
- Ò : De ò stit vöre klâank oa, een oo dej övegit ejn een aa. Dus OO > AA
- À : De à, das't omgekiërde vanne ò klâank of AA > OO
- Ö : De ö stit vör zuwel de Neërlanse eu as voor de Franse œu (glæch sœur / zus)
- Ë : De ë gif gewun een echsjtra zachte en korte J
- ^ : De ^ toent e klâank dèj laank œtgeroche wur.
- U : De u kos zuwel een korte u as een oe betiekene
- Ä : De ä es de klâank ae (tusse a en e)
Variaases :
- Soms worre weggevalle R's of T's wiërgegiëve, soms nèj. Dò es wel gèjn ekzakte riëgleng vör.
- De kombinaase van SJ en CH, dej toent da Nuër Limburgs nej se klassiêre es ejn de Panninger Seitenlinie, wur soms as "sch" em plak ven "sjch" gesjchriëve
- De lettes Æ en Œ worre dör sommige gesjchriëve as "äi" en "oi"
- De kombinaase "ër" zuas bè d'wuërde viër, nuër en miër jònt soms as "iä" gezatte, ùmda ze æglich zu worre œtgesjproche.
- De ZJ klâank kos och as gewun J worre gezatte.
Bazès bewirk
| Zæn (zijn, TTT) | Zæn (zijn, OVT) | Hemme (hebben, TTT) | Hemme (hebben, OVT) | |
|---|---|---|---|---|
| ICH (1e) | zin | war | hem | haa |
| DJIE (2e) | zet | war | hed | haa |
| HÆ/ZÆ (3e) | es | was | hed | haa |
| VII/VIIË (1m) | zen | wàre | hemme | haae |
| DJIE/DJIEË (2m) | zet | war | hed | haa |
| ZEE (3m) | zen | wàre | hemme | haae |
Nommers : Iën (1), Tsjvii (2), Drèj (3), Viä (4), Væf (5), Zès (6), Ziëve (7), Aach (8), Niëge (9), Tèjn (10)
Vrògwuërde : Wu/Wo (Waar), Warum/Vöwa (Waarom), Wej (Hoe), Wejda (Hoezo), Wanni (Wanneer), Wej/Wie (Wie)
