Houten

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Gemeinte Houten
Provincie	Utrech
Hoofplaats	Houten
Börgemeister (lies)	Wouter de Jong (ChristenUnie)
Opperflaakde – daovan water	58,99 km² 3,58 km²
Inwoeners – deechde:	48.812 (1-2-2016) 881/km²

Houten is 'n greujstad (veurmaoleg dörp) en gemeinte in de Nederlandse provincie Utrech, te zuidooste vaan de stad Utrech. 't Oppervlak bedreug ongeveer 59 km² (inclusief water); 't aontal inwoeners löp tege de 50.000. Neve de hoofplaots Houtem umvat de gemeinte nog de dörper 't Goy, Schalkwijk en Tull en 't Waal en de naobersjappe Oud-Wulven, Honswijk, Den Oord en Molenbuurt (Loerik en Schonauwen zien intösse in de Houtense bebouwing opgenome). Naobergemeintes zien Utrech (noorde), Bunnik (noordooste), Wijk bij Duurstede (ooszuidooste), Culemborg (zuidzuidooste), Vianen (zuidweste) en Nieuwegein (weste); de gemeintes Culemborg en Vianen zien allein euver de Lek te bereike. Houten is sinds de jaore 1970 oetgegreujd vaan e landbouwdörp tot 'n veurstad vaan Utrech.

Stadsfuncties

Houten is iers en veural 'n forenzeplaots. Heidoor functioneert 't es slaopstad; de inwoeners zien veur arbeidsplaotse en veurzieninge gooddeils op Utrech aongeweze. In recinte jaore heet me ouch hei get deensverleiners aongetrokke. De fruitteelt, tot roond 1970 nog 't veurnaomste middel vaan bestoon, is nog altied de belaankriekste vörm vaan landbouw. De dörper in 't zuie vaan de gemeinte höbbe hun agrarisch karakter gehawwe.

Houten heet twie staties aon de lijn vaan Utrech nao Den Bosch. De oersprunkeleke statie is in 1935 geslote; Houten kraog zien statie pas weer trök in 1982, naotot 't 'n stad begós te weure. De huiege Statie Houten ligk get noordelek vaan de aw in 't modern stadscentrum, en wel direk neve 't nui raodhoes. Statie Houten Castellum ligk in de Vinexwiek Houten-Zuid. Veur 't definitief in gebruuk numme vaan dees statie waor 'n spoorverdobbeling nujeg. Wijer is Houten veural sterk touwgeriech op fietsers: 't gief e groet netwerk vaan brei fietspaajer mèt 'n väölheid aon weegwijzers nao de versjèllende stadswieke en naoberdörper, boebij groete weeg ummer oongeliekvloers weure gekruis. Dit systeem deent stei euver de ganse wereld es veurbeeld.

Stadsgeziech

Raodhoes in Houten, mèt de statie op d'n achtergroond.

De gemeinte Houten heet 'ne Januskop: in 't noorde vint me de sterk versteidelekde hoofplaots, mèt allein 'ne greunbuffer nao aander steideleke bebouwing. 't Zuie evels is good lendelek gebleve, mèt dörper die sinds de jaore 1960 koelek gegreujd zien. Door 't grave vaan 't Amsterdam-Rijnkenaal zien Schalkwijk en Tull en 't Waal daobij nog wijer geïsoleerd geraak; ze ligke noe op 't zoegeneump Eiland vaan Schalkwijk.

't Aajd dörp vaan Houten ligk roond 'ne brink, officieel Plein geneump. Aon dit plein vint me oonder mie de Herstèld Hervörmde dörpskèrk in gotische stijl (ajdste nog bestaonde deile oet d'n twelfden iew, torie oet de zèstiende). Wijer aw bebouwing is geconcentreerd aon de Loerikseweg. Neve get aw boerderije geit 't ouch um 'n neogotische kathelieke Slevrouw-ten-Hiemelopnummingskèrk. 'n Bezunderheid is ouch de aw statie oet 1868. Umtot dit 't lèste euvergebleve gebuiwke vaan dit typ is, besloot me 't in 2007 (bij de spoorverbreiing, boe 't in de weeg stoont) neet aof te breke meh gans te verplaotse.

't Eigelek centrum vaan Houten ligk noordoostelek vaan dit aajd dörp. Dit centrum concentreert ziech roond de geneumde statie. Westelek vaan de statie ligk 't nui raodhoes in moderne stijl (mèt kerriljóng in d'n torie), oostelek vint me Het Rond, e plein mèt diverse winkele. Wat betröf de diverse woenwieke zien veural die oet 't zuie vaan belaank. Me maag ouch neet vergete tot zjus hei ouch nog diverse boerderije vaan Loerik en Schonauwen stoon.

Binne de gemeinte ligke nog d'n donjon Vuilcop (bij Schalkwijk) en 't kestiel Heemstede vaan roond 1645.

De plaots Houten kint 108 rieksmonuminte, 't Goy 9, Schalkwijk 29 en Tull en 't Waal 5.

Waope

Waope vaan Houten in 1816

Houten droog vaanajds 't volgend waope, wat op 11 september 1816 door d'n Hoege Raod vaan Adel woort verliend (zuug heineve):

Gedweersbalk vaan zès stökker vair en keel (roed).

Dit waope is oersprunkelek vaan 't geslach Van Goye (hiere vaan 't Goy, kortbij Houten) en weurt al in de middeliewe geneump. Op 21 juli 1928 woort 'n gravekroen touwgeveug.

Nao de fusie mèt Schalkwijk en Tull en 't Waal besloot me Houten e nui waope te geve. Tull had gei waope, Schalkwijk wel, en 't nui Houtens waope is noe gedeild vaan Houten en Schalkwijk (te zien in de tabel):

Gedeild: rechs (veur de beziener links) gedweersbalk vaan zès stökker vair en keel; links (veur de beziener rechs) vaan keel belaoje mèt drei dweersbelk vaan zèlver (wit). 't Sjèld gedèk vaan 'n gouwe kroen mèt drei blaajer en twie perele.

Historie

Torie vaan de Pleinkèrk in Aajd-Houten.

Kestiel Heemstede westelek vaan Houten.

Diverse opgraovinge in 1957 weze oet tot de plaots al in de broonstied bewoend woort, en later ouch es vestingsplaots vaan Romeinse villa's deende. In 't geval vaan Loerik, wat me vaan Loriacum kin aofleie, wijs de naom al op 'n Romeinse stiechting. Houten is es toponiem joonger; 't geit trök op 't Aajdnederlands Haltna, "[plaots] in 't bos". Es de plaots geneump weurt, heet ze al 'n eige kèrk (op de plaots vaan de huiege protestantse Pleinkèrk, zuug bove). Houten kaom in de loup vaan de middeliewe oonder de hiere vaan 't Goy. De umgeving woort toen ouch oontgonne; zoe oontstoonte oonder mie Schalkwijk, Wulven, Oud-Wulven en Waijen. 't Dörp leef in rillatieve veurspood, al weurt 't in 1421 wel geplunderd. De diverse ontginninge greuje oet zelfstendege gerechte, soms mèt mer wieneg inwoeners; Houten, Loerik en 't Goy blieve politiek evels 'n einheid.

In 1811 kump 'n fusie tot stand tösse Houten en de klein gerechte in de umgeving. Dees gemeinte Houten greujt de volgende iewe laankzaam. In 1857 weurt ze oetgebreid mèt de gemeintes Oud-Wulven en Schonauwen, in 1962 mèt Schalkwijk en Tull en 't Waal. In 1979 wijs me Houten aon es greujkern veur Utrech, wat 't dörp binne de paar jaor tot stad transformeert. Door 't aonlègke vaan de Vinexwiek Houten-Zuid vaanaof ind jaore 1990 weurt Houten nog twie kier zoe groet.

Historische inwoenertalle

Jaor Inwoeners Greuj (gans Utrech) 1830 829 1840 867 +4,6% (+9,7%) 1849 1.037 +19,6% (+2,9%) 1859 1.592 +53,5% (+7,0%) 1869 1.668 +4,8% (+8,6%) 1879 1.714 +2,8% (+10,4%) 1889 1.763 +2,9% (+15,3%) 1899 1.978 +12,2% (+13,6%)

Jaor Inwoeners Greuj (gans Utrech) 1909 2.075 +4,9% (+14,9%) 1920 2.251 +8,5% (+18,7%) 1930 2.432 +8,0% (+18,9%) 1947 2.938 +30,5% (+35,0%) 1956 3.300 +12,3% (+15,3%) 1960 3.441 +4,3% (+7,4%) 1971 7.325 +112,9% (+19%)

Opmerkinge

• In 1857 woorte de daan opgelufde gemeintes Oud-Wulven en Schonauwen aon Houten touwgeveug. Oud-Wulven had in 1849 262 inwoeners, Schonauwen 233; dit bringk de greuj veur de fusiegemeinte op +3,9%.
• In 1962 woorte de daan opgelufde gemeintes Schalkwijk en Tull en 't Waal aon Houten touwgeveug. Schalkwijk had in 1960 1.964 inwoeners, Tull en 't Waal had 'rs 530; dit bringk de greuj veur Groet-Houten tösse 1960 en 1971 op 23,4%. 't Dörp Houten inclusief 't Goy had in 1971 4.605 inwoeners; dit bringk de greuj in de aw gemeinte Houten op 33,8%.
• De getalle veur 1971 zien aofgerund op ganse vieftalle.

Rillatief oontwikkeling vaan 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Blauw: provincie Utrech
Greun: gemeinte Houten
Leechgreun: gemeinte Houten virtueel, rekening hawwend mèt diverse fusies (zuug bove)

Externe link

• Website vaan de gemeinte