Europees Parlemint

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Logo vaan 't Parlemint

't Europees Parlemint, 't EP of 't Europarlemint (Nederlands: het Europees Parlement, Duits: Europäisches Parlement, Frans: Parlement européen, Ingels: European Parliament) is de einsegse direk door de EU-börgers gestömde instèlling vaan de Europese Unie. Same mèt de Raod vaan de Europese Unie (ieder de Raod vaan Ministers) en de Europese Kemissie heet 't de legislatieve mach. In de viefteger jaore, wie 't Parlemint nog meh zjus bestoont, waor 't veural nog 'n adviserend orgaon, wijl 't allewijl op versjelende terreine 'n veurnaom legislatieve mach heet. 't Parlemint besteit oet 705 parlemintsleije (ouch wel Europarlemintariërs). 't EP heet 't groetse electoraot op Eerd op 't Parlemint vaan India nao.

De leie vaan 't Europees Parlemint weure edere vief jaor direk verkoze via algemein keesrech. Evels gief 't eder termien 'n lieger persentaasj aon lui die nao de stömbusse gaon. Wie 't in 1979 nog 63% persent vaan de Europeane goof die gónge stömme, waor 't in 2012 nog meh 42,54%. De meis recente Europese verkezinge waore georganiseerd in mei 2014. Allewijl, sinds 3 juli 2019, is David Sassoli (S&D) veurzitter vaan 't Europees Parlemint.

't Parlemint is officieel op drei plaotse gevesteg. Veur 't groetse gedeilte vaan d'n tied is 't parlemint in de Espace Léopold in Breusel. Eine kier in de maond verhojs ederein nao 't Louise Weiss-gebouw in Straotsbörg umtot 't Verdraag vaan Roeme garandeerde tot Fraankriek ziene gedeilde zedel veur Europese hoofstad neet zaw verleze. De Sekreteriaot-ginneraol vaan 't Europees Parlemint is in Luxembörg, dee al sinds 15 miert 2009 weurt bekleid door Klaus Welle (EVP).

't Europees Parlemint woort opgeriech es d'n Algemeine Vergaojering vaan de EGKS op 10 september 1952. Zie transformeerde in e parlemint mèt volweerdeg Europees verkiezinge vaan 7 bis 10 juni 1979. Pas mèt 't Verdraag vaan Lissabon, wat vaan krach góng op 1 december 2009, kroog 't Parlemint de volweerdege mach vaan 'n legislatieve mach. Sinds deen daag steit 't Parlemint op gelieke voot mèt d'n Europese Raod (de instèlling mèt nationaol leiers).

Functie

Neve zien legislatieve mach, besleet 't EP wie 't EU-budget d'r oet geit zeen en verkees ’t wee de Prizzendent vaan de Europese Kemissie weurt (dèks weurt heer d’n Europese Prizzendent geneump). De prizzendentskandidaot weurt iers nao veure gesjove door de Europese Raod, de Raod hilt dao-in wel de rizzeltaote vaan de parlemintsverkezinge in gedechte umtot 't EP oetindelek de kandidaot mót goodkeure. 't EP is evels eint vaan de wienege parleminte in de wereld wat gein rech heet ’n wètsveurstèl in te dene. Dit feit weurt euver 't algemein gebruuk es 't belaangriekse argemint tot de EU neet democratisch is. Wel mot eder wètsveurstèl vaan de Europese Kemissie goodgekäörd weure door 't EP. Dus 't meint neet tot 't EP gaaroet gein mach heet. Wat 't korsbij ’t rech op wètsveurstèlle indene kump, is 't rech vaan 't EP um de Kemissie te vraoge 'n wètsveurstèl in te dene um de Europese verdrage beter te kinne oetveure. Es de Kemissie dit neet wil doen is zie verpliech dit oet te lègke aon 't Parlemint. 't Europees Parlemint deilt zien mach mèt de Raod vaan de Europese Unie wat betröf ’t discussiëre en touwstoon vaan nui legislatieve veurstèlle, es-ouch ’t EU-budget. 't Kin de Kemissie aonzètte bis ’t opstèlle vaan 'n nui wèt. De Kemissie, de Raod vaan de Europese Unie en de lidstaot dee op 't memint 't prizzendentssjap vaan de Raod vaan de EU heet, motte allemaol eins in de zoeväöl tied verslaag doen vaan hun activiteite aon 't EP. 't Parlemint heet 't rech welk wètsveurstèl daan ouch vaan de Kemissie en edere vaan 't Colleesj vaan Kemmissionarisse, de Europese Centraole Baank en de Europese Rekenkamer aof te käöre.

De Veurzitter of Prizzendent vaan ’t EP

De Parlemintsveurzitter of Parlemintsprizzendent weurt edere 2,5 jaor gekoze door de Europarlementariërs. Daoneve gief 't 14 viceprizzendente. De Prizzendent dirregeert de parlemintsactiviteite en zittinge, en verklaort de budgets en aander stömminge aongenomme. Daonever reprizzentierd heer 't Europees Parlemint boete 't Parlemint en in de rillaties tösse 't EP en aander EU-instituties.

Zedelverdeiling en reprizzentatie

De 705 zedele zien verdeilde euver alle len die lidstaot zien vaan de EU. Duitsland heet d'rs 96, wijl Luxembörg, Malta en Cyprus d'rs meh 6 de lidstaot höbbe. Umtot 'ne lidstaot minimaol 6 zedele mot höbbe en 'ne lidstaot d'rs neet mie es 96 maag höbbe, zien inwoeners vaan sommege lidstaote (wie Luxembörg) euvergeprizzentierd in 't Parlemint, wijl aandere (wie Duitsland) oondergeprizzentierd zien.

Zedele reprizzentiere Börgers vaan de Europese Unie en 'ne börger maag keze op welk meneer me gereprizzentiert weurt. Dit kin op twie menere:

1. Op force vaan nationaliteit: 'ne Nederlandse börger op 't Belsj kees d'r veur um op 'ne Nederlandsen Europarlemintariër te stömme
2. Op force vaan hojzing: 'ne Nederlandse börger op 't Belsj kees d'r veur um op 'ne Belzjen Europarlemintariër te stömme

Allewijl samestèlling

Allewijl samestèlling vaan 't EP

Um polletieke mach te höbbe in 't Parlemeint zien de meiste Europese landspartije in 't EP deiloetmakend vaan 'n groetere Europese fractie die versjèllende partije samebrink. Vaan groet nao klein zien dit de polletieke gróppe in 't EP sinds 2019:

• Europese Volkspartij (EVP; 175 zedele) – christendemocratisch, centrum-rechs, veur wijere Europese integratie
• Progressieve Alliantie vaan Socialiste en Democrate of (S&D; 145 zedele) – sociaaldemocratisch, centrum-links, veur wijere Europese integratie
• Renew Europe (Renew; 97 zedele) – liberaol, centrum, veur wijere Europese integratie
• Identitèèt en Democratie (ID; 75 zedele) – euroscepticisme en nationalisme, rechs-populistisch, contra wijere Europese integratie
• De Greune/Vrije Europese Alliantie, (Greens/EFA ofwel de Greune; 73 zedele) – ecologisch, centrum-links, veur wijere Europese integratie
• Europese Conservatieve en Hervörmers of (ECR; 62 zedele) – conservatief, centrum-rechs, sceptisch euver wijere Europese integratie
• Europees Unitair Links/Noords Greun Links of (GUE/NGL; 39 zedele) – socialistisch, links, gemeujd euver wijere Europese integratie
• oonaofhaankelek (39 zedele)

Fractieveurzitters

• EVP: Manfred Weber
• S&D: Iratxe García
• Renew: Dacian Cioloș
• ID: Marco Zanni
• Greens/EFA: Ska Keller & Philippe Lamberts
• ECR: Raffaele Fitto & Ryszard Legutko
• GUE-NGL: Manon Aubry & Martin Schirdewan

Insjtèllinge van de Europese Unie
Europees Parlemint | Europese Raod | Raod van de Europese Unie | Europese Kemissie | Europees Hof van Zjustisie (deil vaan 't Hof van Zjustisie van de Europese Unie) | Europese Centraal Bank | Europese Raekenkamer
Europese insjtèllinge die neet ónger de bevoogheid van de EU valle: Raod van Europa | IOMTBM