Edith Stein

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Edith Stein (Wrocław (Duutsj: Breslau) 12 oktober 1891 - Auschwitz-Birkenau, 9 augustus 1942) waor 'n Joods-Duutsje filosofe, vrowwerechvörvechster en 'n hèllig verklaorde Karmelietes.

Laevesloop

Edith Stein is gebaore in 'n orthodox Joodse familie en waor 't jongste va èlf keender. Häör moder waoërt joonk wèdvrow, mae zörgde d'r toch väör dat alle keender 'n solide opleiding volgde. Es 14-jaorige oonderbrook Stein 't gymnasium um e jaor bie häör zöster in Hamburg te gaoë wonne. In dae tied kieërde ze zich aaf van 't Jodendom en waoërt in 1904 atheïste. Stein sjtudeerde Duutsj, filosofie, psychologie en gesjiedenis an de universitète va Breslau, Göttingen en Freiburg im Breisgau.

Breslau 2006, Nowowiejskasjtraot 38. Hoes in de vörmalige Michaelsjtraot oeë de fam. Stein wonde.

Bräök mèt Husserl

Edmund Husserl waor ursj d'r promotor va Stein an de universitèèt va Göttingen en nao häör promotie, op de dissertatie Zum Problem der Einfühlung in 1916, waoërt Stein ziene medewèrker. Ze volgde Husserl nao de universitèèt va Freiburg. De promotie is 't bewies va bekwaamhèèd um zelfsjtendèg oonderzeuk te verrichte en is vörwaarde vör 't verkriege van de Habilitation. Dizze status bevestigt dat d'r wetensjapper z'n vak in de gaanse brèjde in oonderzeuk en lieër vertegenwoordige kan. Husserl wegerde Stein de Habilitation mèt 'n bräök tut gevolg.

Uvver d'r bräök hat sjreef Edith Stein in häör in 2002 gepubliceerde autobiografie dat ze waal in sjtaot waor um zich in deens va e werk te sjtelle. Dat ze och in sjtaot waor um zich in deens van 'ne aandere miensj te stelle, mae dan es leefhubbende medemiensj. Mae ze kaant zich neet in deens sjtelle van 'ne aandere miensj en wie Husserl dat van häör eiste haat Stein de samewèrking verbraoëke.

D'r naam Husserl is oonlosmakelek verboonde mèt de fenomenologie, 'n filosofische sjtreuming die haeë vertegenwoordigt.

In 1919 verdedigde ze in Göttingen häör Habilitationsschrift Psychische Kausalität, zoonder succes. Ooch de poginge daonao, in Breslau en Freiburg, mit de Filosophische Verhandeling Potenz und Akt mislukte.

Katholiek

Graaf va Siegfried Stein, d'r vader va Edith Stein

De kènnismaking mèt de autobiografie van de hèllige Theresa va Avila wert aanzieë es 'n kieërpeunt in häör laeve. Stein leet zich op 1 januari 1922 deupe en goof häör assistaentsjap bie Husserl op. Ze gong lès gaeve an de maedsjessjoeël van de Dominicane in Speyer. In 1932 begoes ze in 't Instituut vör Pedagogiek in Münster an häör sjtudie van Thomas van Aquino. Op 15 april 1934 traoj ze in de Orde van de oongesjoeide Karmelietesse va Kölle in en noom d'r naam Theresa Benedicta a Cruce aa. Häör zöster Rosa leet zich twieë jaor later deupe.

Vervolging en vermaording

Es gevolg van 't Berufsverbot moes Stein, es Jodin, häör baan in Münster opgaeve. In 'ne breef an paus Pius XI vroog ze 'm 't nationaal-socialisme te veroordele. Volges 't persbureau ZENIT waor dat och wat d'r pauseleke nuntius in Duutsjlaand waor opgedrage te doeë dör Eugenio Pacelli, later Pius XII in 'ne breef va 4 april 1933. Driej daag daovör waoërte dao-èn-taege nog hulpverzeuke va burgers geweigerd. Kort daovör how 't nationaal-socialistische regime d'r boycot op Joodse winkele aafgekondigd.

In 1938 vluchde Stein vör de Jodevervolging nao Echt, 'n Karmelietessekloeëster dat in 1875 vanoet Kölle dao gesjticht waor es gevolg van d'r Kulturkampf. Häör zöster Rosa koom e jaor later.

Op 20 juli 1942 koom 'n herderlek sjrieve van de gezameleke Nederlandse bissjoppe oeë-in ze de deportatie van de Jode aoëpelek aafkäörde.

Me zaet dat Stein de kaans um nao Zjwitserlaand, Karmel La Pâquier, vanoet Echt haat laote liegke umdat häör zöster neet mèt koes goeë. Aander bronne zigke dat de nonne in Zjwitserlaand d'r ernst van de zaak neet inzoge en de documaente neet flot genog in orde makde. Wer andere mienge dat Stein gèng gepriveligeerde behandeling wol.

Op 2 augustus 1942 waoërt ze, same mit häör zöster opgehaold deur de Gestapo en via Westerbork nao Auschwitz brach oeë ze op 9 augustus in de gaaskamer waoërt vermaord.

Zalig- en hèlligverklaoring

Op 1 mei 1987 verklaorde paus Johannes Paulus II Stein zalig en op 11 oktober 1998 waoërt ze es martelares hèllig verklaord. Väör 'n hèlligverklaoring mot bewaeze waeëre dat d'r Zalige woondere verricht haat (twieë zeunt noodzakelek) of dat d'r sjprake waor van 'n martelaarsjap (in dat geval volsjtèèt èè). Volges de RK kèrk is Stein martelares umdat ze gestorve is vör häör geleuf. Andere bewaere dat Stein umwille van häöre etnische, d.w.z. Joodse, komaaf, vermaord is.

Same mèt Catherina va Siëna en Birgitta va Zjwede is Edith Stein besjermhèllige van Europa.

Edith Stein-pries

Um de twieë jaor wert d'r pries oetgereikt dör d'r Göttinger Edith-Stein-Kreis an perzoeëne, groepe of organisaties die zich grensuvversjreidend sociaal engagere. D'r pries besjtèèt oet 'n medalje mèt de inscriptie Unsere Menschenliebe ist das Maß unserer Gottesliebe en 'n bedraag va 5000 euro.

Aander ieërbetoon

In Den Haag is 'n sjoeël nao Stein verneumd: Edith Stein college. Ooch in Hengelo is 'n sjoeël nao häör geneumd.
In Duutsjlaand drage 10-talle sjtraote en sjoeële häöre naam. Ooch gift 't dao ter ieëre van häör gedeenksjtèng en -plate en ander monumaente.
In augustus 2006 besjlaoët 't Beiers Kabinèt dat Edith Stein in 2008 in de Ruhmenhalle Walhalla opgenaome gèèt waeëre.

Bibliografie

Walhalla hal, oeë betekenisvol perzoeëne saer 1842 mèt marmere bustes of gedeenkplate werre geieërd.

Das Einfühlungsproblem in seiner historischen Entwicklung und phänomenologischer Betrachtung, dissertatie, Freiburg im Breisgau, 1911
Zum Problem der Einfühlung, deel II en IV, Halle, 1917
Die Phänomenologie Husserls und die Philosophie der H. Tomas von Aquino, Jubiläumausgabe für Husserl, Halle 1924
Potenz und Akt, Habilitationsschrift, 1931
Endliches und Ewiges, afgerond in 1937, postuum uitgegaeve, Herder Verlag, Freiburg im Breisgau, 1950
Kreuzeswissenschaft, Studië über Johannes vom Kreuz, gesjraeve in Echt, 1942, postuum uitgegaeve, Herder Verlag, 2005
Aus dem Leben einer Jüdische Familië und weitere autobiographische Beitrage, postuum, Herder Verlag, 2002
Welt und Person. Beitrag zum Christlichen Wahrheitsstreben, Zysk Is-ka, 2006 ISBN 83-7298-920-6

Literatuur

Willem Heemskerk, Edith Stein, oetgegaeve dör Stichting Charles Beltjens