Bree (Nederlands Limburg)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Brits (Nederlands Limburg). Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Bree (Maasbree)
Gewaeze gemeinte in Nederlandj

Gevörmp

Opgehaeve

Opgegange in

Hoofplaats

Bree

Opperflaakde (bie opluffing)

51,62 km²

– daovan water:

3 km²

Inwoeners (kort veur opluffing)

12.857 (2007)

– deechde:

264/km²

Lies van börgemeisters

Bree (Nederlandse naam: Maasbree) is 'n dörp in de Gemeinte Piël en Maas. Vûr 1 jannewari 2010 waar Bree nag 'n zelfstèndege gemeinte. De gemeinte Bree bestông (op 't moment van de fusie) oët twiëje groëte dörper: Balder (Baarlo) en Bree. 't aantal inwoëners bedroog op 1 jannewari 2006 mâr leefs 12.856, en 't oppervlak is welgeteld 51,18 km². Daomèt is Bree allewiel (kwa oppervlak) 't grôtste dörp van Piël en Maas. Ônger Bree valle ok de buurtschappe 't Rooth, Döbbrook, Rinkesfort en Tongerlo. In Bree wuürt van oorsprông 't Brits plat gepraot.

Geschiedenis

In de Middelieuwe behuërde Bree tot 't graofschap Kessel, det wèr deil oëtmâkde van 't Euverkwarteer van Gelre of Spaans Opper-Gelre. Zoë wie has euveral in dae tied waas zoëwel in Bree as in Balder de landbouw en viëteelt 't haufdmiddel van bestaon. Tiejes de Spaanse Successieoorlog rônk 1702 waas 't gebied dôr Prusische piotte bezat en zoë bleef 't as deil van Prusisch Opper-Gerle ongevier 'ne ieuw lang Prusisch.

Bree in vruuje jaore

't Dörp Bree wuürt veur d'n ierste kier genumd in 'n akte oët 't jaor 1240, waorbeej eine Diederik, Hiër van Altena, vuül rechte schônk aan de monnik van 't pas gestichte kloëster St. Elisabethsdal beej Nunem. In Bree heij Diederik bepaolde rechte det hae aan de kloësterlinge goof, waorônger 't recht öm 'n persoën veur te drage dae in Bree 't pastoërambt moogde gaon bekleije. Oët deze oërkonde bliek dus duüdelik det Bree in 1240 bestông as gemeinschap en det der 'n kèrk waas. Heejmei waas Bree 'n kerkdörp.

't Besteur van 't dörp woort, toet de kôms van de Franse, gevormd dôr de Schepebank. Aan 't haufd heejvan stông 'ne schout, dae dôr de Hiër benumd woort. Wat Bree betröf kwaam dit recht, aevenas de angere heerlikke rechte, achtereinvollegend toe aan de graaf (in latere tieje hertog) van Gelre, de hertog van Bourgondië en de keuning van Spanje. In 1673 kocht de Hiër van Aarse, dae dôr erfenis in 't bezit van Hoës 't Breij gekomen waas, dees rechte van de Spaanse keuning.

Has alle bewoëners veurzooge in eur laevesôngerhaod dôr te werke in de landbouw en viëteelt. D'r looge inkele groëtere boorderiëje in Bree, ônger angere de Kerckenhof, hof Tongerlo, d'n hof aengen Eijnde, Baelshof, de groëte en de kleine Westeringsehof en Haenenhof. Dees hoeve waare eigendom van adellikke hiëre of welgestelde burgers en soms van kerk of kloësters. Ok heije sommige inwoëners 'n klein boorderiëke in bezit, terwiel angere as daägloëner de kost môste zeen te verdeene. Natuurlik waare d'r ambachsleeje, mâr die heije toch mèstal ok 'n boorebedriëfke.

Bree-Sur-Meuse

Nao 1794 bezat 't Franse leger 't gebied en daomèt kwaam 'n niej bestuursorganisatie toet stand. Gemeintes met minder as 5000 inwoëners woorte beejein gevoogd, en zoë vormde Blierik, Baolder en Bree same 'Mairie de Bree', later Maasbree genumd. De gemeinteraod vergaderde in 't Blierikse Raodhoes, ömdet Blierik 't groetste dörp van de gemeinte waas. Sinds 't ing van de 19e ieuw haet de stad Vennel (Venlo) verschillende poginge ôngernome öm Blierik oët de gemeinte Bree los te kriege en beej Groët-Vennel te vooge.

Toen in 1938 börgemèster Janssens aantrooj, woort de diskussie opniej aangezwengeld, dees kiër dôr 't provinsiaal besteur. Ôndanks vuül tegestand van de mèste Blierikse raodsleeje en vuül Blierikse, kierde 't getiej langsaam in 't veurdeil van Vennel. Ôngertusse brook in 1940 de Twèdde Werreldoorlog oët, wat ok in 't veurdeil werkte van Vennel. Op 1 oktoëber 1940 gebeurde 't waortigge vuül Blierikse zich jaorelangk heije verzat: de samevooging mèt Vennel.

Inwoënertalle dôr de tiëd heer

Jaor	Aantal	Greuj (gans Limburg)
1830	3.858^[1]	--
1840	4.011^[2]	+4,0% (+5,6%)
1849	4.128^[3]	+2,9% (+4,3%)
1859	4.314^[4]	+4,5% (+4,4%)
1869	4.695^[5]	+8,8% (+4,5%)
1879	5.145^[6]	+9,6% (+7,0%)
1889	5.384^[7]	+4,6% (+6,8%)
1899	6.772^[8]	+25,8% (+10,2%)

Jaor	Aantal	Greuj (gans Limburg)
1909	8.775^[9]	+29,8% (+17,8%)
1920	10.757^[10]	+22,6% (+32,6%)
1930	13.216^[11]	+22,9% (+25,1%)
1947	5.540^[12]	-58,1% (+24,2%)
1956	6.244^[13]	+12,7% (+27,3%)
1960	6.559^[14]	+5,0% (+7,4%)
1971	7.880^[15]	+20,1% (+13,9%)
2007	12.857	+63,2%

Opmerkinge

De getalle wies en met 1930 zeen inclusief Blierik met de naoberschappe D'n Bookent en Houtblierik; daonao huürt Blierik beej de gemeinte Vennel. Ter vergelieking: Beej de volkstèlling van 1947 heij
Blierik-stad: 10.211 inwoëners

Blierik-boete: 1.719 inwoëners

As me det beej de euvergebleve gemeinte Bree optèlt, kriegt me veur 't grônkgebied van de aoje gemeinte Bree 17.470 inwoëners, ofwal 'ne greuj van 32,2% t.o.v. 1930.

De ciefers van 1971 zien op ganse vieftalle aafgerond.

Rillatieve ôntwikkeling van 1830 tot 1971

(v₁₈₃₀=100)

Greun: Gemeinte Bree
Leechgreun: Dinkbeeldige greuj mèt Blierik
Blauw: Provinsie Limburg

Zetelverdeiling gemeinteraod

Situasie van 2006 wies 2009:

CDA: 6 zetels
PvdA: 3 zetels
Democratische Samenwerking: 3 zetels
VVD: 1 zetel
Lokaal Aktief: 1 zetel
GroenLinks: 1 zetel

Waope van Bree

Op 17 september 1853 kreeg de gemeinte Bree van de Hoege Raod van Adel 'n waope toegekind, wat zich zoë leet ömschriëve (d'n oorsprônkelikke teks is heej vervange dôr eine dae 't waope doelmaotiger beschrief):

Gedeild: rechs (vûr de bezichtiger links) in lazuur (blauw) 'n traejend gevleugeld hert van goud (gael), mèt tösse 't gewei 'n kruuts: links (vûr de bezichtiger rechs) in keel (roëd) 'n springend hert van goud; 'n schildhaufd van goud mèt 'ne adelaer van sabel (zwart).

Dit waope verwies truük nao de zegels van de dreej schepebanke in tieje van de Franse ûvverhiersing, waorin de gemeinte woort gevormd: d'n adelaer steit vûr Bree, 't gevleugeld hert steit vûr Blierik en t gewoëne hert steit vûr Balder.^[16] Ok nao 't aafstaon van Blierik heelt de gemeinte dit waope. De composiesie guüft de verhoudinge in de gemeinte aan: Bree de (naamgaevende) haufplaats en Blierik groëter as Balder.

Opmerkelik is de adelaer van Bree; 't gebroëk van 'ne adelaer is namelik vûral gewuünte as me spraekt van 'ne keuning, of 'n keuningkriëk. Wie dit as vollegd aan Bree is verbônge, blieft 'n raodsel.

Rifferenties

Gemeinte Pieël en Maas	Vaan van Pieël en Maas
Dörper: Baolder · Beringe · Bree · Echel · Eik · De Grashook · Helje · Kepèl · Kessel · Kunningslus · Mael
Gehuchte en naobersjappe: Belgenhoek · Oijen · 't Rooth · Rogkelsendiek · Siberië · Witdónk · De Zele

[1] Volkstèlling 1830

[2] Volkstèlling 1840 - Limbörg

[3] Volkstèlling 1849 - Hertogdóm Limbörg: gemeintesgewies indeiling van de provincie

[4] Volkstèlling 1859 - Plaatselike indeiling

[5] Volkstèlling 1869 - Feitelike of getèlde bevolking in eder gemeinte van 't riek

[6] Volkstèlling 1879 - Limbörg: plaatselike indeiling

[7] Volkstèlling 1889 - Limbörg

[8] Volkstèlling 1899 - Limbörg

[9] Volkstèlling 1909 - Plaatselike indeiling

[10] Volkstèlling 1920 - Plaatselike indeiling

[11] Volkstèlling 1930 - Plaatselike indeiling

[12] Volkstèlling 1947 - Plaatselike indeiling

[13] Woeningtèlling 1956 - Veurnaamste gegaeves per gemeinte

[14] Volkstèlling 1960 - Bevolking van gemeintes en óngerdeile van gemeintes

[15] Volkstèlling 1971 - Plaatselike indeiling

[16] Heraldry of the World - Maasbree

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]