Zaerems
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Zaerems. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
't Zaerems (in Hollans: Sevenums) is 't dialek det in de plats Zaerem gespraoke wurd.
't Dialek wurd òk gespraoke in 't derp De Kroeënenberg en 't gehucht De Pieël. 't Zaeremse taalgebied kumt oaveriëen mit de veurmalige gemeintegrenze. 't Zaerums en 't Grewvaorsters hebbe mier gemein mit 't Venloos en anger Limburgse dialekte as mit 't Haorster, waotoe Zaerem sins 2010 beej huërt. 't Zaerums vurmt same mit 't Venloos en Grewvaorsters 't meist nórdelikke grensgebied van 't Limburgse taalgebied. 't Zaerems wurd ieënigzins nog wal wies 't Limburgs geraekend mar 't wet nórdelikker gelaege Hors al dök nit mier. De begrenzing wurd gevurmd doar de mich-mij-isoglos. 't Zaerems zelf is òk gin zúver Limburgs dialek en haet 'n paartal Braobants-Kleverlandse invlóde waodoor 't Zaerems 'n aovergangsdialek is.
Indeiling Limburgs, Braobans en Kleverlands
bewirk't Zaerems is 'n Noord-Limburgs dialek tusse verschillende isoglosse tusse 't Limburgs ten zuud(oeëst)e van Zaerem en 't Braobants/Kleverlands (òk wal: Zuud-Gelders) dialek ten nórde dervan. Zaerem ligkt dichbeej Venlo, waodoor 't dialek väöl gemein haet mit 't Venloos, al zien der òk väöl aoverieënkomsten mit 't nórdelikker Haorster. 't Is aafhankelik van de defenisie of 't Zaerems 'n Limburgs of Kleverlands dialek is. 't Zaerems ligkt uvver 't algemein dichterbeej 't Limburgs as beej 't Braobants of Gelders/Kleverlands. Zaerem ligkt gedeiltelik ten nórde van de Uerdinger linie már umdet de Uerdinger linie zich beej Zaerem in twieë liene splitst, ligkt 't òk 'n gedeilte ten zúje dervan. In Zaerem sprikt me ieënerziejds van ik en òk, juus wie in Haors, már anderziejds wal van mich, dów en dich (mij en jij), juus wie in Midde-Limburg en Zuid-Limburg. Heejmej wiekt 't Zaerems van 't Kleverlands/Zuud-Gelders aaf wao me meej en geej gebroëkt veur mij en jij (aafgeleid van 't Braobantse mij en gij).
't Zaerems ligkt òk ten oeëste van de Diest-Nijmegenlinie net wie väöle dialekte in Nórd-Limburg. Dees isoglos wurd òk ás grens beschouwd tusse 't Braobants ten weste en 't Kleverlands ten oeëste dervan. Òk vèlt dees isoglos groeëtendeils same mit de ijs-ies isoglosse: in 't Zaerems sprikt me beejveurbild van tied en ies (tijd en ijs). Daonaeve hebbe mieërdere wäörd die in 't Nederlands 'n ij klank hebbe, 'n ie-klank in 't Zaerems plat.
Òk ligkt Zaerem juus ten zúje van de betoeëningslien (stoeëttoeën en sleiptoeën), már 't ligkt wal gehiël ten nórde van de Panningerlinie. Dit mákt 't Zaerems 'n aovergangsdialek tusse 't Kleverlands en 't Limburgs.
Mich-keteer
bewirkIn Zaerem kent me juus wie in Venlo en väöl angere Midde- en Zuud-Limburgse plátse mich veur 't woord mij. Már det is nit altied zoe gewaest; 't wäördje mich haet nog gin ieëw gelaeje 't (Kleverlandse) wäördje meej (groeëtendeils) verdrónge, waarschienlik door de invloed van 't Venloos, al kumt de vorm meej taegewäördig stiks dukker wèr veur door invloed van 't Haorster. Bejje vorme kunne dus as Zaerems bestempeld waere, al is de vurm mich gebroekelikker. Vrújer kende me in Zaerem òk gin dów en dich. Daoveur kós me veur 't jaor 1900 de wäörd dij en geej. Dees vurme bestaon al hiel langk nit mieër. Taegewäördig ligkt Zaerem in 't mich-keteer wát vrújer nit 't geval waar.
Nórdelikke en westelikke kenmerke
bewirkIn de volgende gevalle kumt 't Zaerems aoverieën mit 't Gelders/Kleverlands of zelfs beej 't Braobants:
- 't Gebroëk van 't voornaamwoord ik veur de eerste persoon enkelvoud nominatief en nit ich, juus aaf Kèpel (Panninge), Helje, Baolder, Tegele wiejer zuudwaarts veurkumt;
- 't Gebroëk van 't wäördje òk (ook) en nit ouch wat in de mirste Limburgse dialekte gebroëkelik is.
- 't Oëtieëntrekke van de vocalen ij en au, waodoor de Limburgse wäörd bein en baum oëtgespraoke waere as bieën en boeëm;
- 't Veurkomme van de sch- klank in pláts van de typisch Limburgse sj- klank, waodoor me in Zaerem van schoeël (school) sprikt en nit van sjoeël, juus wie det veurkumt vanaaf Kèpel (Panningen), Helje en Tegele wiejer zuudwaarts.
Zújelikke, Limburgse kenmerke
bewirkIn de volgende gevalle kumt 't Zaerems aoverieën mit angere Limburgse dialekte:
- 't Gebroëk van 't voornaamwoord mich, en nit meej zoe as in Haors, veur de eerste persoon enkelvoud datief-accusatief;
- 't Veurkomme van dów en dich veur de tweede persoon enkelvoud, waoveur 't Zaerems respektievelik dów, dich en dien gebroëkt;
- 't Gebroëk van 't veurzetsel wie, in pláts van 't Kleverlandse en Nederlandse hoe. Ónder 't wäördje wie (persoeën) wurd in 't Zaerems en angere Limburgse dialekte wae verstaon;
- Behald van 't verschil tusse stoeëttoeën en sleiptoeën. Juus ten nórde en weste van Haors verdwient dit verschiensel wèr. In America en Brookheze kumt 't al nit mier veur;
- Behald van de vocaal û, geschraeve as oe; waodoor der van hoës gespraoke wurd en nit van huus (Gelders/Kleverlands) of huis (Braobants).
- Behald van de ê en ô; waodoor neet en good gebroëkt waere, in pláts van 't Gelders/Kleverlands én Braobantse nie en goe(d).
Zaerems wäördbook
bewirkDer bestieët òk 'n Zaerems wäördbook, mit as titel: zoeë zag en zaet me det in Zaerum. In 't book staon spraekwäörd, gezegdes en typisch Zaerems wäörd. 't Book bevat 6.000 wäörd en is zeshóngerd pagina's diek.
Wäördliêst
bewirkIn 't Zaerems bestaon òk väöle wäörd die van umligkende spraoke zien aafgeleid, sommige wäörd bestaon in mieërdere Limburgse dialekte, andere enkel in 't Zaerems. De wäörd hebbe 'n Nederlandse, Duitse, en in mindere mate 'n Keltische en Franse invloed. 't Ieëne woord is mieër in gebroêk dan 't andere, väöl traditionele wäörd zien verloren gegaon aan 'n vernederlandste versie. Rechts stieët 't Zaeremse woord, links 't Nederlandse woord.
Nederlands | Sevenums |
---|---|
aardappels | petatte |
aardbeien | erbaere |
azijn | aek |
bagage | pakkazie |
balkenbrij | kerboêt |
bang | schów |
boeren laten | käöke |
bord | telder |
bosbessen | moelbaere |
bramen | brampele, brombaere |
eekhoorn | inketske |
ellende | aozel |
gierigaard | centebiêter |
goedkoop | baeterkoeëp, bielig |
ham(worst) | schènk(wors) |
huilen | schràwwe, bäöke |
met de achternaam heten | zich schriêve |
jeneverbessen | wachelbaere |
jeuk | juks |
kalf | mökske |
kikker | kwekkert |
kippen | henne |
klaar zijn | vérdig zien |
koolmeesje | beiepikske |
koukleum | kaldekrimper, aozelliejer |
kruisbessen | stekbaere |
laarzen | stieëvels |
lieveheersbeestje | aoliebieësje |
libel | glaassniejer |
mieren | zèkdempels |
neus | naas |
pijn | wieë |
schaduw | schieëm |
(appel)stroop | kroêt |
ui | loeëk, zwiebelot |
vaatdoek | schóttelslet |
vork | forket, rikske |
vriezen | vraere |
wesp | weps, maespel |
zeuren | sánikke, näöle |
Dit aoverzich toeënt slechs enkele wäörd, der bestaon der in wirkelikheid nog väöl mieër.
Zuug òk dees verwante artikele
bewirk- Braobants-Limburgse aovergangsdialekte, 'n artikel uvver de aovergang van 't Limburgs nao 't Klevers/Gelderlands.
- Limburgs
- Kleverlands
- Braobants-Limburgse aovergangsdialekte
- Haorster
- Venloos
- mich-kwartier
Externe links
bewirk- [1]
- [2]
- Taalkaart van Nórd-Limburg, waarop mit 'n paartal belangrieke isoglosse steit aangegaeve wie 't Limburgs in 't Gelders/Kleverlands uvvergeit.