Wolfraam

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Wolfraam is e sjemisch element mit es symboeal W en 't atoeamnómmer 74. 't Is e grieswit euvergangsmetaal. Op 't Ingels en väöl Romaanse spraoke hètj 't metaal "tungsten", det me ouch döks in euverzèttingen aantröf. "Tungsten" is Zweeds veur "zwaore stein". De naam "wolfraam" kump van 't Duutsje Wolf en Rahm ("roum", 'n aaj benaming veur "sjoem"), aangezeen 't e vraetendj sjoem vörmp bieje bereijing van tin.

Toepassinge

De bekèndjste industrieel toepassing van wolfraam is 't gleujdräödje in gleujlampe. 't Extreem hoeag smultjpuntj ('t hoogste van alle elemente nao kaolstof, namelik 3422°C) maak 't hieël gesjik hieveur. Anger toepassinge van wolfraam zeen:

In staollegeringe wuuertj wolfraam gebroek veur 't matterjaal helder (es in vaster) en hitsbestenjiger te make. Bie temperature baove de 2000°C blief 't de helheid behaje, wodoor 't hieël gesjik is es pantserstaol en ómhölsel veur keugel en granate;
Es katalysator inne aolje-industrie. Nikkelwolfraamsulfied haoltj zwaevel en stikstof eweg oet aerdaoljefracties en hydrogeneert ónverzadigdje verbinjinge bie 't hydrokrake van aolje;
Inne sport wuuertj 't gebroek veure vervaerdiging van darts in kómbinaasje mit nikkel en kaoper in 'n verhajing van maximaal 80% wolfraam, 3% nikkel enne res van kaoper;
Doordet wolfraam dezelvendjen oetzèttingscoëfficiënt haet es glaas, kan 't waere gebroek in gewaopendj glaas;
Legeringe van wolfraam mit zirkonium, niobium, tantaal of hafnium zeen hieël hitsbestenjig en waere daoveur gebroek in oetlaotpiepe van rakètte en straolmotore;
Wolfraam wuuertj in versjillige legeringen es elektrood bie TIG-lasse gebroek. Vanwaengen 't hoeag smultjpuntj is wolfraam oetermaot gesjik. Aafhenkelik vanne stroumsaort, geliekstroum of wusselstroum, waere versjillige legeringe gebroek:
- geliekstroum: wolfraam + 1%-3% thorium. Elektrode mit lanthaanoxied (zoeaget 1,5%) zeen e good alternatief;
- wusselstroum: 100% wolfraam of wolfraam + 0,8% zirkonium;
- In nujer tuup aan elektrode waeren ouch lanthaan(III)oxied, yttriumoxied en cerium(III)oxied toegeveug.
Wolfraamcarbied (WC en W₂C) det, mit kobalt es binjmiddel, bekèndj is óngere naam helmetaal, is 'n hieël hel matterjaal det wuuertj gebroek in baor- en sniejgereidjsjap, wie fraeze veur hout en metaalbewirking en tandjdokterbaore. 't Wuuertj ouch gebroek veure bal in 'n balpen;
Wolfraam en legeringe daovan (wie WNiFe, WNiMoFe of WNICu) waere toegepas bieje aafsjurming van ioniserendje straoling, wie in collimatore. Vanwaenge de hoeag dichheid waere dergelike legeringen ouch toegepas es balansgewich in vleegrajer van motoren en veur propellers en sjeepsroeren oet te balancere. Dore toeveuging van nikkel en iezer of kaoper wuuertj 't matterjaal baeter verspaanbaart;
Wolfraam haet op drie decimale dezelvendje dichheid es góld (wolfraam is 19300 kg/m³ en góld is 19320 kg/m³), mer is veerhóngerdj kieër baeterkoup. Daoveur is 't gesjik veur góldstave te vervalse dore binnekantj mit wolfraam te völle.