Wals
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
- Veur 't veurtuug, zuuch: wals (veurtuug).
'ne Wals ies 'ne gezelsjapsdans, dae óntsjtange ies in 't miedde van de 18e ièw. De dans, in ¾ maot of 6/8 maot, weurt oetgeveurd in pare. In 't begin woort de dans es sjokkérend gezeen.
Soorte walse
bewirkDe wals kènt ónderverdeild were in:
- de langzame wals, woabie neet gedrièjd weurt.
- de sjnelle Wienerwals, ‘ne klassieker
- de Ingelsje wals, oet de 20e ièw, es ballroomdans.
Sjoenkelaer
bewirk‘ne Sjoenkelaer ies ‘ne wals dae veural mèt de carnaval (of bie ander fièste) weurt gezónge en gesjoenkeld. Sjoenkele ies allein of same heen en weer bewaege op ’t ritme van de wals.
'n Paar bekènde Limburgse Volksleedsjes in walstempo zint: In d'n Hiemel vanBeppie Kraft, Dan goon de lempkes aon van Angelina, Loewende klokke van Frits Rademacher, Geneet van 't laeve van Sjef Diederen, Sjoenkel ins richtig mèt ós mèt van Wiel Knipa en As de sterre dao baove straole van Frans Boermans.
Historie van de wals
bewirkIn de 19 ièw óntsjtónge d’r variante op de wals, zoa-es de Zuud-Duutsje Ländler (ca 1780). Nao ’n oetveuring van de opera Una cosa rara (1786) van Solars kaom de wals in gebruuk aan ’t Weense hof. Van dao oet verbreidde ’t gebruuk ziech euver Europa.
Componiste
bewirkBekènde componiste waore J. Lanner en vader Strauss en Johann Strauss. De ièrsjte wals in sjnel tempo én mèt ’n inleiding en coda ies van Webers Aufforderung zum Tanz (1819; veur piano). Ouch Franz Schubert sjreef romantisch georiënteerde walse. Daonao sjreve Chopin, Schumann, Brahms en Liszt walse veur piano. In de 19de eeuw versjeen de wals veur ’t ièrsj in opera’s (componiste: Wagner, Richard Strauss), operettes (componiste: Suppé, Millöcker, Léhar) en in symfonisch werk (componiste: Berlioz, Tsjaikovski). Beroemp ies Ravels orkeswerk La valse (1922). De gezónge wals begoes ouch in de 19e ièw in Singspiel, operette en opera (componiste: Humperdinck, Richard Strauss). In de Liebesliederwalzer, 1869 en 1874 van Brahms woort ‘r tot concertwals.