Walchers

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Walchers is de naom veur de Ziewse dialekte die weure gesproke op 't veurmaoleg eiland Walcheren (gemeintes Middelburg, Vlissingen en Veere) in de provincie Zieland.

Vörming en intern versjèlle

Walcheren heet, zeker in d'n tied vaan de Rippubliek, volop in de veurspood vaan de koloniaolen handel gedeild. Door de zievaart waor 't contak mèt Holland sterk. Aon d'n andere kant zörgde 't groet prestiesj vaan 't eiland ouch deveur tot me neet zoemer alles vaan 't Hollands euvernaom.

In vergelieking mèt de aander eilanddialekte is Walcheren hendeg divers. 't Dialeklandsjap is door geografische meh ouch sociologische tegestèllinge geteikend.

't Vèssersstedsje Westkapelle is al sinds iewe 'n geïsoleerde gemeinsjap en heet daodoor 'n op ziech staond dialek oontwikkeld. Ouch de dörper in 't noordweste vaan 't eiland doen dèks neet mèt de aander Walcherse (of Ziewse) dialekte mèt. Aon d'n ooskant, in Kleverskerke, Arnemuiden en Nieuw- en Sint-Joosland, huurt me weer 'n aander dialek, mèt dudeleken invlood vaan 't Zuid-Bevelands. Veur Arnemuiden gelt daobij e bitteke 'tzelfde wie veur Westkapelle: ouch dit is 'n hendeg geslote vèssersplaots mèt 'n apaart dialek. De groetste versjèlle vint me evels tösse stad en platteland. In Middelburg en Vlissinge (en, door Vlissingse migratiedrök, allewijl ouch in West- en Oost-Souburg) weurt e bezunder soort 'Börgerziews' gesproke, wat sterk vaan 't 'Boereziews' aofwiek. Neet allein gebruuk me dao minder typerende dialekwäörd, ouch de klaanklier versjèlt op wezeleke punte. Dit is e dujelek versjèl mèt de dialekte vaan Zierikzee en Goes, die ouch aofwieke vaan de plattelandstaol meh dao toch neet zoe sjerp tegeneuver stoon.^[1] Ouch 't Walchers dialek vaan Veere, wat vreuger toch in groet aonzien stoont, vertuint die typische versjèlle neet.

Kinmerke

Klaanklier

Op 't groetste deil vaan 't eiland weurt Middelnederlandse ae es 'nen haafope veurklinker oetgesproke, die me ouch es ae sjrijf. In Middelburg en Vlissinge is dit evels allein zoe veur 'n -r; aanders klink dao 'nen open achterklinker (eventueel gerund). Zoeget huurt me binne Zieland wijer allein in Ziews-Vlaondere, en bij later geliende wäörd (boe de ao de ingste benaodering is die 't Ziews veur de aa vaan de standaardtaol kint).^[2]

Op Walcheren euverheers de binnelandse vörm af veur 'aof'. 't Ingweoons of huurt me allein in Westkapelle en soms in Zoutelande.^[3]

De korte a veur 'n -l weurt in Walcheren opgerek en e bitteke gerund: vaolle. In Middelburg en Vlissinge zeet me wel valle.^[4]

De Middelnederlandse ie en oe waore centrerende diftonge. In 't Ziews zien ze vaanajds ouch laank, dèks nog mèt naoslaag. Me kin dat ouch op Walcheren hure, meh weer neet in Middelburg en Vlissinge. 't Versjèl tösse schie:te 'sjete' en schiete 'sjiete' weurt dao dus neet gemaak.^[5]

In de mieste Ziewse dialekte besteit e versjèl tösse de weiklang oo en de sjerplang oo. Op e groet deil vaan Walcheren kump dat versjèl evels in gevier. Westelek vaan de lijn Veere-Koudekerke (mèt oetzundering vaan Westkapelle) is dat versjèl al opgeluf bij de oo die oet 'nen twieklaank is oontstande en neet veur 'nen dentaol steit: me zeet dao boom in plaots vaan boôm of boam. In Aagtekerke, Domburg en Oostkapelle is veur dentaole 't umgekierde gebäörd: dao klink zjus weer in alle gevalle 'n oô (o mèt naoslaag).^[6]

Op Walcheren weurt de korte o consequent tot oe geslote wienie ze veur velaire nasaol steit: joenk, toenge, goeng. Binne Zieland kump dit wijer allein in Ziews-Vlaondere veur; dèkser huurt me dit versjijnsel allein bij e paar wäörd. Dit lèste gelt ouch veur Arnemuiden en Nieuw- en Sint-Joosland, die hei-in mèt Zuid-Beveland mètdoen.^[7]

Spontaon palatalisatie vaan de (vreuger) weiklang oo kump in 't Walchers dèkser veur es in de noordeleke dialekte. Zoe kint me hei zeumer tegeneuver Schouwen-Duivelands zomer.^[1]

De g- is euver 't algemein get helder, minder h-echteg, es in aander dialekte (in 't bezunder Zuid-Bevelands en Ziews-Vlaoms).^[8] 't Is evels lesteg um dao definitief dinger euver te zègke, umtot dat per plaots of zelfs per idiolek kin versjèlle.^[9]

Wie in alle Ziewse dialekte vaanaof Schouwen-Duiveland vèlt de -r- veur de -s eweg: wost(e) 'weurs'. In Middelburg en Vlissinge gebäört dit evels neet mie consequent.^[10]

't Vlissings heet 'n brouwende r. De aander dialekte, inclusief dat vaan Middelburg, rolle de r wel.

De w is op de Ziewse eilen gemeinelek labiodentaol, wie in 't (modern) Hollands. De bilabiaol w huurt me evels nog wel in 't noordweste vaan 't eiland.^[11]

Grammair

In Middelburg en Vlissinge vèlt de -n nao 'ne sjwa dèks oet. Heidoor goon miervoude oet op -e en weurt 't versjèl tösse de twie infinitieve ouch neet (consequent) gemaak.^[12] Op 't platteland treujt deen oetval neet op.

't Voltoejd deilwoord weurt op gans 't eiland gevörmp mèt ge-, oetgezunderd in Westkapelle, boe me e- gebruuk.^[13]

De dobbel oontkinning en ... nie kaom in eder geval tot veur kort bij awwere nog veur: Ik en komme nie, dad-è'k toch a gezeid. Dit is neet beperk tot Walcheren meh is dao wel bezunder dèks opgeteikend.^[14]

't Werkwoord 'zègke' heet op Walcheren de vörm zeie, die wijer in 't Ziews neet veurkump (zegge). Deze vörm is aofgeleid vaan de verveugde vörm ’ie zeit (dee in 't Ziews wel algemein is).

Vocabulair

't Gief diverse versjèlle mèt de naobereilen en mèt Ziews-Vlaondere, zoewie ouch oonderling versjèlle. Zoe weurt 'n eerbeis hei 'n frinze geneump, dewijl dat op Zuid-Beveland 'n aerebezem is.^[1] Soms is 't aandersum en nump Zuid-Beveland de Romaanse vörm aon: 'nen eerappel is op Walcheren 'nen aerpel, op Zuid-Beveland 'n petaote. Wie in d'n Ierste Wereldoorlog Belzje vlöchtelinge nao Walcheren kaome, woort 't woord petat zelfs neet verstande.^[15]

Dialekbehaajd

't Gebruuk vaan 't dialek wisselt sterk vaan plaots tot plaots. In Middelburg en Vlissinge weurt 't allein nog mer oonder bepaolde laoge vaan de otochtoon bevolking gesproke; me zal dao good mote zeuke veur 't dialek te hure. In Westkapelle en Arnemuiden leef 't nog volop; in de jaore negenteg greujde dao zelfs nog mie es 90% vaan de joongere mèt 't dialek op en ouch noe nog weurt dao de taol aon e deil vaan de jäög doorgegeve.^[1] De boeredörper zitte dao get tössenin: 't dialekgebruuk löp dao merkbaar trök, meh 't plat heet nog 'n dujeleke plaots in de gemeinsjap.

Cultivatie

't Walchers is rillatief väöl opgesjreve. Roond 2000 kaom väöl activiteit vaan Jan Zwemer oet Oostkapelle en Marco Evenhuis oet Oost-Souburg. Zij waore de opriechters vaan 't blad Noe, wat veur literatuur in 't Ziews zörgde.^[16] Zwemer publiceerde ouch e bundelke humoristische versies vaan bekinde vertèlselkes.^[17] Wim Joosse oet Nieuw- en Sint-Joosland vertaolde de Psalme nao zien moojertaol.^[18] 'n Werkgroep vaan veer vertaolers zörgde later veur Jonas in 't Walchers (neet 't dialek vaan ein plaots in 't bezunder).^[19]

Rifferenties

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 De Zeêuwse Taelsite - Over 't Zeeuws
↑ Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse dialecten. Van Velzen, Krabbendijke, ¹⁰1998: kaart I, II
↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart IV
↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart V
↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart VIII, XII
↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart IX, X
↑ Ghijsen ¹⁰1998
↑ Nicoline van der Sijs (red.), Dialectatlas van het Nederlands. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2011: pp.152-3
↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. ix
↑ Ghijsen ¹⁰1998: kaart XV
↑ Van der Sijs c.s. 2011: pp. 160-1
↑ Ghijsen ¹⁰1998: pp. ix, 609
↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 257
↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 221
↑ Ghijsen ¹⁰1998: p. 708
↑ De Zeêuwse taelsite - Tiedschrift Noe
↑ Jan Zwemer, De sprookjes van Moedertje Jans en de faobels van Jodocus. Den Boer/De Ruiter, Vlissinge, 1992
↑ Wim Joosse (vert.), Psalmen in het Zeeuws. Nederlands Bijbelgenootschap en Zeeuwsche Vereeniging voor Dialectonderzoek, Haarlem/Biervliet, 2000
↑ Diverse oteurs, ’k Za je dát vertelle... De biebel in ’t Zeeuws. Ruth, Jona, Marcus. De Koperen Tuin, Goes, 2004

Extern links

De parabel vaan de Verlore Zoon in 't dialek vaan Arnemuiden
De parabel vaan de Verlore Zoon in 't 'Walchers' (gein plaots aongegeve)

[evenhuis-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 De Zeêuwse Taelsite - Over 't Zeeuws

[2] Dr. Ha.C.M. Ghijsen (red.), Woordenboek der Zeeuwse dialecten. Van Velzen, Krabbendijke, ¹⁰1998: kaart I, II

[3] Ghijsen ¹⁰1998: kaart IV

[4] Ghijsen ¹⁰1998: kaart V

[5] Ghijsen ¹⁰1998: kaart VIII, XII

[6] Ghijsen ¹⁰1998: kaart IX, X

[7] Ghijsen ¹⁰1998

[8] Nicoline van der Sijs (red.), Dialectatlas van het Nederlands. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2011: pp.152-3

[9] Ghijsen ¹⁰1998: p. ix

[10] Ghijsen ¹⁰1998: kaart XV

[11] Van der Sijs c.s. 2011: pp. 160-1

[12] Ghijsen ¹⁰1998: pp. ix, 609

[13] Ghijsen ¹⁰1998: p. 257

[14] Ghijsen ¹⁰1998: p. 221

[15] Ghijsen ¹⁰1998: p. 708

[16] De Zeêuwse taelsite - Tiedschrift Noe

[17] Jan Zwemer, De sprookjes van Moedertje Jans en de faobels van Jodocus. Den Boer/De Ruiter, Vlissinge, 1992

[18] Wim Joosse (vert.), Psalmen in het Zeeuws. Nederlands Bijbelgenootschap en Zeeuwsche Vereeniging voor Dialectonderzoek, Haarlem/Biervliet, 2000

[19] Diverse oteurs, ’k Za je dát vertelle... De biebel in ’t Zeeuws. Ruth, Jona, Marcus. De Koperen Tuin, Goes, 2004

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]