Voerkwestie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
|
De neutraliteit van dit artikel weurt betwis. Raeje: meininge, doej links |
D'r term de Voerkwestie verwiest nao d'r polletieke taalsjtrijd in Voere tussje Vlaminge en Welzje en bie oetbreiding Vlaandere en Wallonië uvver 'n neet eensluidende interpretatie van de facilitète (kiek vör betekenis hie-oonder). Groeët probleem is op 't momaent dat de helft van de Franstalige oppositie geen sjpraeëkrech haat tiedens d'r gemèngderaod ömdat de jonger generatie, driej van de zès democratisch verkaozene, gèè Nederlands kalle kènt.
Oetsjpraak van VN
bewirkDe Verenigde Naties vraoge op 12 maart 2008 dat 't Minderhedeverdrag geratificeerd wert, dat allèng Vlaandere neet wèlt ratificere, en dat ooch de resoluties m.b.t. discriminatie van d'r Raod van Europa en ander NGO's, zoewie de IOMTBM, opgevolgd werre.
Facilitète: wat is dat?
bewirkDe facilitète zeunt ingesjtèld nao de trèkking van de taalgrens in 1963 en vörziet in rechte vör Franstalige in Vlamsje en vör Nederlandstalige in Welzje taalgrensgemèngdes. Mae 't haat och Franstalige gemèngdes mit facilitète vör Duutsjtalige en de Duutsjtalige Gemeensjap besjtèèt louter oet gemèngdes mit facilitète vör Franstalige. Och haat 't 'n aantal Franstalige gemèngdes die 't groondwèttelek rech haant um facilitète vör Duutsj- en/of Nederlandstalige aa te vraoge. De rechte zeunt o.m. rech op oonderwies in de èège taal, rech op èège kulturele activitète, rech op behandeling in de èège taal dör de uvverighèèd en 't rech um de èège taal op besjtuurlek niveau te kinne gebroeke. De Gemeensjappe zeunt bevoegd um de federaal wètte èègessjtendig oet te veure. De meneer oeë-op de oetveuring van de wètte vurm kriet, haat dus alles te make mit de polletieke krachsverhoudinge binne de gemeensjappe, en oeteindelek zoe-wie in Voere, binne 't durp èèges.
Versjillende interpretatie van de wèt
bewirk- Vlaandere zaet dat die facilitète ummer es uitdovend zeunt bedoeld en dat ze dus neet langer es ing generatie van krach kinne ziëë.
- Wallonië zaet dat de facilitète ummer bedoeld zeunt vör zoe lang luuj dao aansjpraak op wille make.
Dit versjil in interpretatie van dezelfde wèt is 't gevolg van 'n kultuurversjil tussje Vlaminge en Welzje. De Vlamsje kultuur is mieë Angel-Saksisch georiënteerd en de Welzje is Latien. Vlaandere geet oet van 't territorialiteits-principe en dat oetgangspeunt zaet dat 't Vlamsje groondgebied èèntalig Nederlandstalig is. Wallonië geet oet van 't personaliteitsprincipe en dat geet d'r van oet dat in de gemèngdes mit facilitète aandersj-talige wonne die rech haant op facilitète zoelang es ze dat èèges wille.
De mach van d'r sjtèm-oetsjlaag in Voere èèges
bewirkWie de facilitète werre oetgeveurd wert zoewie gezag, dör de gemeensjappe èèges bepaald. In Voere make de sjtèmme va Nederlanders, die inmiddels 23 % van de bevolking oetmake, dat de Vlamsje partiej de absolute mieërderhèèd haat saer 2000.
In potentieel conflictgebiede wie Voere kan me d'r van oetgoeë dat mer 5% van de bevolking extreem sjtaandpeunte d'r op nao hèlt en dao ooch väör oetkeumt. De res van de bevolking neumt me de zjwiegende 95%.
De Voerense partieje Voerbelange en Retour @ Libertés vertuëne in èèn opzich 'n groeëte geliekenis: wie extremer Vlamsj- of Welsj-gezonne de sjtaandpeunte va kandidate, wie hoeëger ze op de lies kaome en wie mieë kaans ze haant verkaoze te waeëre. Went-me 'n regeling makde die èèdere börger 't rech goof öm op èèder lies èng sjtèm op 'ne perzoeën oet te brènge, da zow die regeling van allèng al leide töt 'n sjtaerker positie van de gematigde kandidate op de twieë lieste. Daobie is de kaans da groeëter dat de mieë gematigde kandidate verkaoze waeëre en d'r dialoog in Voere èèges op gang kan kaome. Dat lètste is bies noe neet mäögelek geblaeëke.
Konklusie EU-verkiezinge 2009
bewirkVäör 't Eu-parlemaent kènne Voerenaere ooch sjtèmme in Aubel mae nao 20 jaor bliekt dat dao nog mer wènnig gebroek va wert gemakd.
Resoluties van d'r Raod van Europa
bewirkAllèng 'n moreel waeërd
bewirkDe oondersjtaonde resoluties haant in Vlaandere gèng wètteleke mach, allèng mer, ooch volges d'r vörzitter Rene van der Linden, 'n moreel waeërd, wat betekent dat d'r Róndsjtuurbreef-Peeters, dae d'r juridische basis vör 't uitdoven van de facilitète in o.m. Voere vörmt, baove de rechte van d'r miensj sjtèèt.
Documaente van de Parlementaire Assemblee van d'r Raod van Europa
bewirkOondaanks de oondersjtaonde resoluties haat d'r Vörzitter van de PACE, Rene van der Linden, zich in de Nederlands Limburgse media nog neet över de Voerkwestie oetgelaote.
- Dumeni Columberg, Situation de la population francophone vivant dans la périphérie bruxelloise, Rapport, 4 septembre 1998 Nederlandstalige versie is oonvindbaar.
- Lili Nabholz-Haidegger, Protection des minorités en Belgique, Rapport, 5 septembre 2002 Nederlandstalige versie is oonvindbaar.
- Summary of the report from Lili Nabholz-Haidegger
Begonne wert mit 'n oetsjpraak van 'n dör d'r Raod van Europa erkende NGO, die uvver 'n groeëte expertise besjikt wat nationaal minderhède aa-gèèt. Dis resolutie herhaalt de conclusie van d'r Raod van Europa, nao oonderzeuk ter plaatsje. Vlaandere laet die resolutie naeve zich neer mèt 't argumaent dat 't Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden neet geratificeerd is en derhalve op 't Belsj gèng wèrking haat. Vlaandere is evvel 't ènnige Gewes dat dit Verdrag weigert te ratificere. Ooch 'n neet-geratificeerd verdrag haat betekenis, ömdat 'n regering dör ander sjtaote gehaowe kan waeëre an wat ze in good vertroewe oondertekende. [1] Daobie is Belsj saer de oprichting lid van d'r Raod van Europa en kan derhalve m.n. de resolutie van Dumeni Columberg neet naeve zich neer liegke.
Resolutie IOMTBM 18/19 november 2006
bewirkDe IOMTBM of de AIDLCM is 'n NGO die dör d'r Raod van Europa erkind is es organisatie die uvver expertise besjikt wat de besjerming va nationale minderhede en minderheedstale aa-geet, vrugt in hör resolutie van 18/19 november 2006 dat Belsj de Verdrage van d'r Raod van Europa (Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden en 't Europees Handvest voor regionale talen en talen van minderheden) ratificeert, resp. tekent en ratificeert, zoedat 'n ing gemakt kint waeëre an de discriminatie en administratief paesterieje die in 't bezoonder an de Franstalige va Voere opgelag waeëre.
Resolutie 2 december 2008
bewirkOp 2 december 2008 adviseert d'r Raod van Europa Vlaandere, d'r Vlamsje bevoegde minister Marino Keulen de driej burgemeesters in d'r Raand te beneume en 't taalregime in de facilitètegemèngdes te humanisere.[2]
Concrete assimilatie-acties
bewirkHie-oonder concrete acties in 't kader van 't Vlamsje assimilatie-beleid t.a.v. de Franstalige minderhèèd in Voere.
De Roondsjtuurbreve
bewirkRoondsjtuurbreve haant de wèrking va Vlamsje decrete ofwal wètte op Vlamsj nivo. Dis wètte maoge neet in sjtrijd zieë mit federaal wètte en werre bie de uvverheveling va bevoegdhede van 't federaal nao 't regionaal nivo, ingezat um de beleiddomeine te regele.
Vlaandere besjouwt zich-zelf es èèn-talig Nederlandstalig, oeëdör dis decrete in de facilitètegemèngde Voere wirke es instrumaente in d'r assimilatiepolletiek. Juridisch is dao niks taege te doeë umdat de federaal wèt neet vörsjrieft dat de Fraanstalige direc in hun èège taal dör de uvverighèèd benaderd motte werre. Daobie zeunt de Gemeensjappe bevoegd um èèges de oetveuring van de faciliteite te regele. 't Vlamsje tussje-station is dus neet oonwèttig mae is waal neet in d'r geest van de wèt, zoe-wie de franstalige die interpretere. Boete 't gegaeve dat op dis meneer wie langer wie mieë oonzichtbaar wert in de administratie wae in Voere Franstalig is en wie de taalverhoudinge zeunt, wille dis decrete vöral op 't mentale vlak 'n oontmoediging um nog langer Franstalig te blieve in Voere bewèrksjtellige. Vör erkènde nationaal minderhède in 't kader van de Europese verdrage zeunt regelinge wie de Roondzendbreve verbaoje umdat ze assimilatie, of verhuzing, op d'r doer in de haand wèrke.
Roondsjtuurbreef Peeters/Martens, 1998
bewirkRoondsjtuurbreef-Peeters raakde vör 't örsj an d'r regel dat Franstalige in Voere automatisch hun poos van de Vlamsje insjtèllinge - zowie de oonroerendgoedbelasting - in 't Fraans krege. Ze maoge waal nog 'n Franstalige belastingsaansjlaag aa-vraoge en daomit eerbiedigt Vlaandere toch de federaal taalwètte. De franstalige vroge saer 1999 'ne franstalige aansjlaag aan in groep mae vördat d'r Franstalige aansjlaag binne is, liegkt de Nederlandstalige boete al in de bus.
Roondsjtuurbreef Keulen, 2003
bewirkVolges de federaal taalwetgaeving haat de Franstalige minderhèèd 't rech um 'ne Fraanstalige sjtèmoproop hèèm gesjikt te kriege vör alle verkiezinge. Saer de uvverheveling van de gemèngdewetgaeving nao de regionale nivo's is d'r Vlamsje Omzendbreef Marino Keulen (VLD, Vlamsje liberale en democrate)in wèrking en dae verplicht dat edere Voerenaer 'ne Nederlandstalige oproop kriet. De Fraanstalige kinne 'ne Fraanstalige aa-vraoge.
Gevolge vör 't polletieke draagvlak
bewirk- Dit beleid haat d'r toe geleid dat in 2003 en 2004 minder Fraanstalige va Voere in Aubel gonge sjtimme vör de Europese en de federaal verkiezinge, op Franstalige kandidate die hun positie in Voere sjteune, terwiel dat waal hun verworve en betaald rech is.
- Dis Roondzendbreve en 't beleid dat d'r aan ten grondsjlaag liegkt vindt z'n democratisch draagvlak in de Nederlandse sjtimme die Voerbelangen de mieërderhèèd bezurgde. De Nederlanders werre uvver d'r polletieke impact van hun sjtèm neet geïnformeerd. [3]
Plaatsjname-besjluut Vlamsje Regering, 15.12.2006
bewirkOp 15 december besjlaoët de Vlamsje Regering um, naeëve aander och nog officieel Fraanse plaatsjname in Vlaandere, och d'r Fraanse plaatsjnaam van de facilitètegemèngde Voeren/Fourons te sjrappe van plaatsjnaamborde, waegwiezers en gemèngde-documaente. De name van de kèrkdörper zeunt ging officieel name mie saer de fusie. Op 14 februari 2007 verwerpt d'r Raod van Sjtaote 't oontwaerp.
Vraog Franstalège partiej taalgebroek gemèngderaod
bewirk- Retour @ Libertés laet tiedens d'r gemèngderaod va 25 oktober 2007 de vraog op de taofel of gemèngderaodslede 't Fraans maoge gebroeke tiendens d'r gemèngderaod. De partiej erkènt dat Voere in Vlaandere liegkt en vrögt dat dus neet vör d'r börgemèèster en de sjaeëpene. De praktijk in Voere, 'n oetsjpraak van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht en de bevindinge van d'r Raod van Europa rechtvaardigt dis vraog.
- Op 15 december 2007 zaet gouverneur Steve Stevaert op 'n vraog van Retour@Libertés dat 't Platduutsj tiedens d'r gemèngderaod gebroekd maog waeëre.[4]
- Op 29 februari 2008 zaet Marino Keulen dat 'n dialekt neet kan gebroekd werre in d'r gemèngderaod ömdat op `t Belsj allèng 't Fraans, Duutsj en 't Nederlands erkènde tale zeunt. Me sjtèlt zich öp 't Belsj de vraog of de West-Vlaminge - die hön taal, 't Wes-Vloms, es Nederlands aanzeente mae dör Gaentenaere al neet mie versjtande wert - nog in hön Plat maoge vergadere. Of dao m.a.w. da nog gemèngderaodsvergaderinge gehaowe kènne waere.
Reportage L1 28 oktober 2007
bewirkIn 'n L1-reportage över 't waerk van Rene van der Linden, vörzitter Raod van Europa, oetgezonde op 28 oktober 2007 op L1 wert mèt gèè waoërd gerept över de oetsjprake van de Raod van Europa över de Voerkwestie terwiel die kwestie toch aerg aktueel is.
Broers aa-geklaagd wegens taalrascisme 29 oktober 2007
bewirkTaalrascisme, d.w.z. utinge die d'r gebroeker van de èng taal verhèft baove d'r gebroeker van 'n ander taal, is op 't Belsj sjtraofbaar. In alle aander Europese leng is 't evidaent dat me zich hèlt an de Rechte van d'r Miensj. FDF-vörzitter Maigain besjöldègt börgemèèster Broers va taalrascistische utinge tiedens d'r gemèngderaod van 25 oktober.
Trivia
bewirkYves Leterme doog aafgelope zaomer in Fraankriek in 'n Fraanse gezèt z'n oetsjpraak övver franstalige in de Vlamsje facilitètegemèngdes in d'r Rand öm Brussel. Ze zowwe, volgens Leterme, te dom zieë öm Nederlands te lieëre. Es Leterme die oetsjpraak op 't Belsj gedoeë how wieër e sjtaofbaar gewes.
Kèrktaal in Voere
bewirkBehalve in Rimmersjdel werre de luuj va Voere in 't Nederlands in de kèrk begrave. Ooch wen ze èèges, en hön naobesjaonden, die taal gaar neet versjteunt. Ooch de gezange zeunt in 't Nederlands ömdat Latien Fraans zow zieë. Op 14 februari 2008 waoërt evvel in 't Nederlands naoberdörp Norbik, 'ne van oorsjprong Norbikenaer, dae allèng 'ne Fraanstalige zoon haat, begrave in 'n aevewichtige mis. Ooch in talèg opzich. D'r nuje pesjtoeër va Norbik, Maer en Tebannet wèrkde in d'r Kongo en beheerst de twieë tale ooch es z'n modertaal. In Sjlennig, 't Nederlandse naoberdörp va Teuve, is in februari 2008 'ne pesjtoeër aa-gesjtèld dae in Duutsjlaand good Duutsj gelieërd hat.
't Welsj Parlemaent sjtèmt in 'n resolutie dat de taal en administratief bevoeghede vör de facilitète gemèngdes oonder mótte werre brach bie d'r Raod van Sjtate, dae oonlangs de roondsjtuurbreve in orde bevoond mèt de taalwètte en daobie oetdrukkelek vermeldde dat de Vlamsje politici neet wille dat de facilitète - de de facto twieëtalighèèd - leide töt 'n de jure twieëtalighèèd.[5]
Referentie
bewirk- ↑ Encyclopedie van de menselijkheid, oonder ratificatie, Daan Bronkhorst, ISBN 978-90-445-1019-5
- ↑ Keulen legt aanbeveling naast zich neer
- ↑ Fraanstalige haant gèèn rech va sjpraeëke in Nederlands Limburgse gezètte
- ↑ Artikel 15.12.07 oet 't Het Belang van Limburg
- ↑ Resolutie Welsj Parlemaent 16 juli 2008