Vacuüm

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Oeals. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

't Waord vacuüm (oet lat. vacuus „laeg“, „vrie“) beteikentj volkómme of bienao helemaol laeg ruumdje. 't Maximaal vacuüm of de maximale óngerdrök, lochledige, is 'n ruumdje wo gein loch of anger gaas aanwezig is. In die ruumdje bedreugtj de drök (naogenog) 0 pascal. Deze drök, 0 Pascal weurtj ouch absolute drök genumpdj, en ouch weergegaeve mit de aafgeleidje eenheid veur drök bar(a).

Begripsverklaoring

Inne omgangssjpraok weurtj euver 'vacuüm' gesjpraoke es m'n 't haetj euver ein bienao helemaol lochledige ruumdje (biejveurbeeldj 'n vacuümverpakking). Ouch de techniek enne natuurkunde gebroeke de oetdrökking in dees sjtrekking: Vacuüm beteikentj det de toesjtandj van 'n fluidium in 'n volume biej eine drök, dae dudelik leger is es de lochdrök biej normaal omsjtandighede. Biej extreem leeg drökke, taege de absolute drök aan, weurtj gesjpraoke euver hoogvacuüm.

Inne moderne quantummechanica leutj ein zo gemekkelik model zich aevel neet gebroeke: Inne quantumveldjtheorie zuutj men 't vacuüm es ein dynamisch medium mit chaotische vacuümfluktuaties mit väölsaortige anger eigensjappe, ouch waal quantumvacuüm genumpdj.

Angers es biej de natuurweitensjappe zuutj de filosofie vacuüm es volkómme laeg ruumdje.

Eigensjappe van 't vacuüm

Geluidstrillinge höbbe materie neudig om zich te verplaatse: geluid verplaatstj zich dus neet door ein vacuüm. Ein klassiek experiment besjtuitj oet eine hel tikkendje wekker onger ein vacuümklok. Es de klok weurtj laeggepomptj heurtj men de wekker neet meer tikke, leutj m'n de klok weer volloupe met loch, den heurtj m'n 't tikke waal weer. Elektromagnetische golve (wiej leech, radiogolve, röntgensjtraoling) verplaatse zich waal door vacuüm.

Door de aafwezigheid van materie is vacuüm eine sjlechte wermtegeleider, wodoor 't toepassing haetj es wermte-isolator, biejveurbeeldj inne döbbele wandj van ein thermosfles.

't Vacuüm is gein laefruumdje, want laevende wezes höbbe materie neudig veur häör sjtofwisseling, en loch om te kinne aodeme, mer väöl laevendje wezes (zowie bacterië, plantje, sjtaofmiete) kinne eine bepaoldje tied in vacuüm euverlaeve. Dere explodere of kaoke neet es ziej kort aan vacuüm blootgesjteldj waere, mer ze gaon dood door versjtikking.

Toepassinge van vacuüm

Biej sjtoumturbines weurdj van vacuüm gebroek gemaaktj om ein hoger rendement te kinne haole, men gebroektj dao de volumeverkleining van sjtoum nao water om ein vacuüm te krejere in de zogenumdje condensor, daomit weurdj de drökval euver de turbine groter, en zodoende sjteig 't rendement van zo'n installatie aanzienlik. De drökke die gebroektj ware loupe bienao taege 't absolute minimum aan, drökke van ongeveer 50 mbar(a) zeen gein oetzonjering. Ein väöl bekindjer toepassing van vacuüm is de sjtaofzuiger, dae in 't Ingels ouch vacuümcleaner weurtj genumpdj. Eine sjtofzuiger wirktj mit eine drök van ongeveer 800 mbar(a)