U-umlaut in 't Germaans

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

U-umlaut of u-mutaasje is in 't Germaans e metafonisch umlautspercès det zich veurnamelik manifesteertj in 't Wèsaadnórs en 't modern Ieslandjs.

Lit op! De term u-umlaut wuuertj ouch waal gebroek veure Aadingelse trögkumlaut.

Aadnórs

Sómmige vel van /y/, /y:/, /ø/ en /ø:/, en al vel van /ɔ/ en /ɔː/ zeen óntstangen in 't Aadnórs door u-umlaut van betrèkkelik /i/, /iː/, /e/, /eː/, /a/ en /aː/. U-umlaut heelj hie dus de labialisering van veurklinkers in.

Aadnórs /œ/ is óntstangen oet /a/ door geliektiejen u-umlaut en i-umlaut. 't Kump veur in wäörd wie gøra (gjǫra, geyra), oet Oergemaans *garwijaną, en veurnamelik in wirkwäörd mit 'ne velaire mitklinker veur 'ne suffix, wie in søkkva < *sankwijaną.

Sómmige van dees vörm mit u-umlaut zeen doorgedrónge toet in 't Zweeds, wie hugga vanoet hǫggva, mer u-umlaut kump nag 't bèste nao veur in 't Ieslandjs.

Ieslandjs

U-umlaut kump veur wen 'n a inne stam verangertj in 'n ö, vanwaengen 'n u inne volgendje littergreep. Dees klankverangering haet alein invlood op a en neet op á of au. Inkel veurbiljer.

tala—kalle ⇒ (við) tölum—(veer) kalle

fara—gaon ⇒ (við) förum—(veer) gaon

Es 'n littergreep tösse de ieëste a enne u steitj den kump gein u-umlaut veur.

U-umlaut mót me neet verwarre mit braeking, al liekene ze zich väöl.

Bemirk det es twieë kieër 'n a veuraafgeit ane u, de ieëste a 'n ö wuuertj enne twieëdje 'n u. E veurbild:

fagnaður—spas ⇒ fögnuðum—spas (datief, mieëvaad).

Oetzunjeringe hie-op zeen versjillige lieënwäörd, wie banani—banaan ⇒ banönum (datief mieëvaad) en Arabi—Arabiër ⇒ Aröbum (ouch datief mieëvaad).

Historisch gezeen goof 't nag veer anger vörm van u-umlaut, meh dees zeen neet mieë productief of zeen zelfs trögkgedrejdj gewaore.

Limbörgs

In 't Limbörgs is gein spraok van structurelen u-umlaut, mer 't guuef waal nag späör daovan, mitnaam inne tèlwäörd:

neuge < *nehun;
zeuve < *sebun;
mer ouch in sómmige dialekte sjpeule < *spilōną.

'n Vergeliekbaar verangering inne oetspraok zuutj me ouch biejen "ou"-diftong, wie in "boum". Hiebie is 'n oearsprunkelik aope, óngeróndje klinker toewer en veural geróndj gewaore: /ɑu/ → /ɒu/. Dees óntwikkeling kan me vergelieke mitte oetspraok vannen "ei"-diftong in "meine" en "eik", wobie spraok is van invlood vannen i-umlaut: /ɑi/ → /ɛi/.

Zuuch ouch

Brónne

Anderson, Stephen R. Icelandic u-umlaut and breaking in a generative grammar. OSCUCD, 1971.
Cohen, Antonie. "Diphthongs, mainly Dutch." Form and Substance, L. Hammerich, R. Jakobson, and E. Zwirner, Eds. Akademisk Forlag, Copenhagen (1971): 277-289.
Kress, Bruno. Isländische Grammatik. Hueber, 1982.
Orešnik, Janez. "Modern Icelandic u-umlaut from the descriptive point of view." Gripla 2 (1977): 151-182.
Wijk, N. van. "De umlaut van a in ripuaries-en salies-frankiese dialekten van België en Nederland." Tijdschrift voor Nederlandsche Taal-en Letterkunde 33 (1914): 203-247.