Sjtraasburg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Sjtraasburg

Sjtraasburg op de kaart van Frankriek

Sjtraasburg of S(j)traotsburg (Elzassisch: Strossburi of Schdroosburi, Frans: Strasbourg, Duutsj: Straßburg) ies de hoofsjtad van de Elzas ('n historische regio in Frankriek) zoa-ouch van 't Grand Est ('n allewiel regio van Frankriek). Ouch ies 't 'n arrondissement in die regio. Ze hilt de houfzaetel van 't Europees Parlemint en ies daomit same mit Breusel, Luxembörg en Frankfurt am Main ein van de veer officieuze "houfsjtei" van de Europese Unie (EU). Boete 't Parlemint, liegke ouch de houfgeboewe van angere insjtillinge van de Europese Unie hie, wie Eurocorps en d'n Europesen Ombudsman. Waal is 't belang van Strasbourg in de aafgeloupe decennia aafgenomme wat betröf EU-polletiek en weurt ummer miè Breusel es de de-facto houfsjtad van de EU gezeen. 'n Organizatie die gans los sjteit van de EU, mer neet perse van Europese integratie an sich, ies de Raod van Europa (inclusief de Europese Raod van Miensjerechte en 't Europees Directorate veur de Kwaliteit van Mediciene) - wat ouch in Sjtraasburg liegk.

Same mit Basel, Genf (Genève), D'n Haag en New York City, ies Sjtraasburg ein van de wienege sjtei in de waereld die gein nationaal houfsjtae zin wiel ze waal hoagsbelangrieke internationaal organisaties zaetele. De sjtad zaeteld väöl neet-Europese internationaal insjtillinge, wie de Centraal Kemissie veur Navigatie aan de Rien en 't Internationaal Instituut veur Miensjerechte. Internationaal gezeen weurt 't dus gezeen es twiède sjtad van Frankriek, op Paries nao.

De historische binnesjtad van Sjtraasburg, de Grande Île ('t Groate Eiland), waor in 1988 waor geclassificeerd es cultureel erfgood door UNESCO: d'n ièrsjte kièr dat die ièr ging nao 'n gans binnesjtad. Sjtraasburg sjteit bekind um häör Franco-Duutsje cultuur. Allewaal diks door zowaal Frankriek es Duutsjland ontkind mit grof geweld, ies Sjtraasburg es sjtad al ièwelank 'n culturele brögk tusje de twiè leng. Veural de invloojrieke Universiteit van Sjtraasburg (de twiède universiteit van Frankriek en vreuger ein van de belangriekste in Duutsjland) en de sameleving van Katholieke en Protestante culture h¥obbe 'n belangriek impek gehad. Wier is 't de heimat van de groatste Islamitische bedevaartsplek van Frankriek: de Strasbourg Grand Mosque.

Geografie

Sjtraasburg ligk in 't depaartemint Bas-Rhin (Limbörgs: Liège Rien). Ouch ies 't gelaege in 't arrondissement Sjtraasburg-Sjtad (Strasbourg-Ville). 't Geuf 10 kantons in Sjtraasburg, die genummerd zin van Sjtraasburg Ein (Strasbourg Un) tot Sjtraasburg Tièn (Strasbourg Dix). 't Liegk op 'n huegte van 132 - 151 m en haet 'n oppervlaak van 78,3 km².

Demografie

Volges de census van 2017 haet Sjtraasburg 'n inweunersaantal van 280.966. Hiemèt geuf 't 'n inweunersaantal van 3.600 inw. per km².

Historie tusje Frankriek en Duutsjland in Sjtraasburg

Sjtraasburg is hièl diks van land verangerd. 't Eine memint waor 't waer Duutsj (of Pruusj), 't anger momint waer Frans. Dit begos al in 1648, wie 't nao ièwe Pruusj te zin gewaes Frans woort. Binne e jaor waor 't waer Pruusj. Op 30 september 1681 weurt 't waer Frans. E paar honderde Duutsjers verlaote de sjtad metein. Toch blief 't zien Pruusje cultuur behawwe. In de ièwe daonao behilt 't 'n Duutsjtalege universiteit en is 't ein van de centra in de Duutsje literatuur. De Franse perbere aevels de Duutsje cultuur ummer miè tege te hawwe, al luk dit neet good. In 1871 wuert de sjtad waer ingelief bie de Pruusje. Doezende Fransgezinde luuj verlaote de sjtad, mer in de jaore daonao verdubbelt 't aantal inwoners van de sjtad nao 150.000. In 1919 weurt 't opnuuj Frans, naodat de Duutsjers 't höbbe moete truuk geve aan de Franse vanweage de Ièrsjte Waereldoorlog. In 1939 vereuvert Duutsjland onger Adolf Hitler Sjtraasburg waer truuk. Mer neet veur lank. Nao de Twède Waereldoorlog weurt de sjtad waer Frans. En dat is de sjtad tot noe nog ummer.

Door de ingewikkelde historie haet de Europese Unie (EU) d'r veur gekoze e paar belangrieke insjtèllinge wie de hie neer te zitte, um de relatie tusje Frankriek en Duutsjland sjterker te make. 't Belangriekste instituut is mesjien waal 't Europees Parlemint. Daonaeve liegke hie ouch nog 'n aantal pan-Europese insjtillinge die in prinsiep nieks mit de EU te make höbbe, wie de Raod van Europa.

Ongertusje gief 't ouch 'n brögk tusje Sjtraasburg en 't Duutsje Kehl, dat door 'n reveer wuurt gesjeije van mekaar. Opvallend is dat ummer minger luu 't Elzassisch kalle, wat hie van oudsher weurt gekald. Tot 1990 maakde Sjtraasburg 'n groate verfransing mèt. Daonao begoes 't Frans waer aaftenumme. Noe umdat de jongere ummer miè Duutsj en Ingelsj lière. 't Frans haet dus nog ummer 'n zwakker positie in Sjtraasburg en de res van de Elzas, es in de mièste regio's en sjtae van Frankriek. Allewaal allewiel Elzassisch dus neet miè de groatse concurent is van 't Frans. De vraeme, culturele basis van de sjtad zörgde, zoa es ièrder gezach, veur 't deile mèt Brussel en Luxembörg es de positie van houfsjtad van Europa. Toch begint dat ummer miè gewoon Brussel te weure. Daodoor beginne ummer miè Europarlementaeriër te pottestere tege 't feit dat ze eine kièr per maond collectief moete verhuze nao Sjtraasburg, allein meh vanwaege 'n symbool (de angs dat 't waer 'ne kreeg geit geve tusje Frankriek en Duutsjland). En dan ouch nog 's 'n symbool woa allewiel emper nog angs rontum besjteit. De maondelekse verhuzing van Brussel nao Sjtraasburg kos miljoane.

Sjpraok en relizjie

In Sjtraasburg sjpreke ze Duutsj, Frans en Elzassisch. Die litste is 'n Allemannisch dialek. De sjraom tusje Germaanse tale en Romaanse tale liegk hie al lank. Dit kump deil umdat de Elzas, woa Sjtraasburg de houfsjtad van ies, al ièwe lank is gewisseld tusje Frankriek en Duutsjland. Hiedoor geuf 't allewiel 'n miesjmasj van de Baden-Württembergse cultuur en de Oas-Franse cultuur.

De Elzas is vaan oerspronk 'n oontmoetingspönt van 't kathelicisme en 't prottestantisme. Van de prottestante kèrke, is 't veural calvinisme (in tegendeil tot 't in Duitsland dominante lutheranisme) wat in de Elzas de boventoan veurt.

Departemente in de Elzas
Bas-Rhin (hoofplaats: Sjtraasburg) · Haut-Rhin (hoofplaats: Colmar)