Vulgair Latien: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K robot Erbij: an, bg, bs, ca, da, de, el, en, eo, es, fr, hr, ia, id, it, ja, la, nl, no, pt, ro, ru, sh, sk, sl, sr, sv, zh |
't is haos veerdeg |
||
Tekslien 98:
* In väöl dialekte verdwijne ouch de genitief en datief, doortot ze umsjreve weure mèt ''de'' resp. ''a(d)''. Zuug oonder bij ''[[#syntaxis|syntaxis]]''. De genitief-datief is tot d'n daag vaan vendaog bewoerd gebleve in 't Roemeens.
't Miervoud weurt minder gebruuk, en oonder invlood vaan de versumpelinge in 't inkelvoud verdwijne dao ouch de mieste naomvalle. Sterker nog: hei verdwijne in de mieste dialekte algaw alle naomvalle en blijf mer eine vörm veur 't mievoud euver. In Hispanië, Zuid-Gallië, Noord-Italië en op Sardinië weurt d'n accusatief miervoud de norm (Portugees ''tempos'', Spaans en Catalaans ''tiempos'', Occitaans, Sardiens ''tempos''), in Italië te zuie vaan de [[La Spezia-Riminilijn]] en Dacië bleef de nominatief euver (''tempi''). In Noord-Gallië, boe de tegestèlling nomatief-accustief blaof bestoon (zuug bove),
===Bijwäörd===
De Latiense bijwäörd op ''-e'' en ''-iter'' verdwene. Daoveur in de plaots kaom 't bijwoord op ''-mente''. Dit had zienen oorsproonk in 'n ablatiefconstructie mèt ''mens'' "geis", beveurbeeld ''
:Nunc iam illa non vult; tu, quoque, impotens, noli
:Nec quae fugit sectare, nec miser vive,
:Sed
==='t Werkwoord===
't Werkwoord raak neet zoe geërodeerd en versumpeld es 't naomwoord. Aanders es de naomvalle verdwijne de versjèllende flecties nao persoen, tied en modus neet. 't [[passivum]] en d'n imperatief veur de derde persoen goon wel verlore. 't [[Futurum]] verdwijnt ouch ('t liekent te väöl op de [[conjunctief]]), meh daoveur in de plaots kump e samegestèld futurum mèt ''habere'', oontliend aon de [[Germaanse taole]], wat ziech oetindelek tot ei woord oontwikkelt (Klassiek Latien ''veniam'', Vulgair Latien ''venir-habeo'', Italiaans ''venirò'', Frans ''je viendrai''). Zjus wie in de Germaanse taole kump in 't Vulgair Latien e samegestèld [[perfectum]] mèt ''habere'' plus [[voltoejd deilwoord]] (''factum habeo''), wat neve 't einvörmeg perfectum (''feci'') blijf bestoon (Frans ''passé indefini'' en ''passé defini''). Heidoor kinne zakes die in 't verleie gebäörd zien in de Romaanse taole mèt 'n groete percisie weure oetgedrök, vergliekbaar mèt 't [[Aajdgrieks]] (literair Frans: ''je cherchais'', ''je cherchai'', ''j'ai cherché'', ''j'avais cherché'', ''j'eus cherché''). Dit samegestèld perfectum weurt wel verpliech veur 't [[plusquamperfectum]] en 't [[futurum exactum]], boevaan de aw vörm verdwijne (''amaveram'' > ''amatum habebam'' > ''j'avais aimé''; ''amervero'' > ''amatum haber-habeo'' > ''j'aurai aimé''). Dao kinne twie plusquamperfecta gevörmp weure (Frans ''plus-que-parfait [j'avais aimé]'' en ''passé antérieur [j'eus aimé]''). 't Roemeens deit aon väöl vaan dees oontwikkelinge neet mèt, geïsoleerd en wied vaan 't Germaans taolgebeed es 't ligk.
't Feit tot zoeväöl vaan de vervoging bewaord blijf kump doortot de klaankversjuivinge die in 't Vulgair Latien weure doorgeveurd de werkwoordsoetgeng neet zoe oonherkinbaar maakde. Die veranderinge - verdwijne vaan de slot-''m'', nivellere vaan 't versjèl tösse korte ''e''/''i'' en tösse korte ''o''/''u'', minder belaank veur 't versjèl tösse lang en korte vocale - griepe wel plaots en dat is in de vörm ouch trök te vinde. 'n Wijer verandering is tot 't Vulgair Latien gein ''-t'' aon 't woordind verdräög. De ''-t'', in 't Klassiek Latien (en zoeväöl mie Indogermaanse taole) zoe kinmerkend veur de daarde persoen inkelvoud, vèlt dus euveral eweg. Dit moot in Italië al hiel vreug gebäörd zien, want in Pompeii leus me al ''quisque ama valia'' ("alwee leefheet maag laank leve") veur ''quisquis amat valeat''. Tenao moot ziech dat euver de res vaan 't Latiens taolgebeed höbbe verspreid. In (midde- en zuid-)Italië oontwikkelde ziech de werkwoordsvörm wijer, tot ze allemaol op 'ne vocaal indegde: in 't Italiaans maag e woord jummers (haos) neet op 'ne consonant indege. In 't Aajdfrans bleef de ''-t'' in sommege wäörd behawwe, meh intern klaankwètte zörgde veur 'n enorm corpus aon oonregelmaotege werkwäörd (Vulgair Latien ''volere - volt'' > Aajdfrans ''vouloir - veult''), boevaan sommege later weer regelmaoteg gemaak woorte (Aajdfrans ''amer - aime'', Nuifrans ''aimer - j'aime''). De Ibero-Romaanse taole, in 't bezoonder 't Castiliaans, zien 't kortste bij de vermeujeleke Vulgair Latiense vörm gebleve. Es veurbeeld volg noe d'n tegewoordegen tied vaan ''amare'':
{| border=1
| '''Klassiek Latien''' || '''Vulgair Latien''' || '''Italiaans''' || '''Spaans''' || '''Frans'''
|-
| '''''amāre''''' || '''''amare''''' || '''''amare''''' || '''''amar''''' || '''''aimer'''''
|-
| ''amō'' || ''amo'' || ''amo'' || ''amo'' || ''j'aime''
|-
| ''amās'' || ''amas'' || ''ami'' || ''amas'' || ''tu aimes''
|-
| ''amāt'' || ''ama'' || ''ama'' || ''ama'' || ''il aime''
|-
| ''amāmus'' || ''amamos'' || ''amamo'' || ''amamos'' || ''nous aimons''
|-
| ''amātis'' || ''amates'' || ''amate'' || ''amáis'' || ''vous aimez''
|-
| ''amānt'' || ''aman'' || ''amano'' || ''aman'' || ''ils aiment''
|}
===Syntaxis===
| |||