Urks: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
links, nog get |
grammair |
||
Tekslien 4:
==Karakteristieke==
''Väöl veurbilde zien aon ander werke oontliend. Zuug veur 'n bronvermelding [[#Bronne|heioonder]].''
===Klaanklier===
't Urks heet 'n groete klaankinventaris, boe-in structureel versjèl weurt gemaakt tösse korte en lang vocaole.
Regel 21 ⟶ 23:
Naotot de oorsproonkelike ''oe'' in wäörd wie ''hoes'' in 'n ''uu'' veranderde, deende ziech 'n volgende verandering aon: de ''ii'' veranderde in ''ij'' en de ''uu'' in ''ui''. Die klaanke zien gedeiltelik in 't Urks terechgekoume. De Hollandse ''ij'' kin in 't Urks op veer menere trökkoume: es de oorsprunkelike ''ie'' (''iesen'' "hiese"), es ''i'' (''lik'' "liek"), es ''ee'' (''kregen'' "kriege") of es ''ij'' (''ij'' "heer"). De Hollandse ''ui'' kin op dezelfde meneer mèt ''uu'' correspondere (''duvel''), mèt ''uì'' (''fluìt'' "fluit"), mèt ''ù/ö'' (''ij flùt'' "heer flöt"), mèt ''eu'' (''beugen'' "buge") en mèt ''ui'' (''lui''). Veural de ''ee'' en ''eu'', die gezeen weure es tössefases tösse ''ie-ij'' resp. ''uu-ui'', zien opvallend. Me meint, tot die zien euvergenómme oet 't zeventiende-iews [[Amsterdams]], wat toen waorsjijnlik zjus ouch de klaanke ''ij'' en ''ui'' oet de zuideliker dialekte aon 't euvernumme waor.
De clusters ''old'' en ''olt'' zien, ouch oonder westeliken invlood in ''ou(t)'' veranderd. Dit is ouch in 't Wes-Veluws zoe.
'n Typisch Hollandse verandering is ouch 't samevalle vaan de vreuger oondersjeie combinaties ''eer'' en ''aar''. Dit proces is in 't Urks zelfs rigoureuzer en consequinter touwgepas es in 't Hollands. Neet allein kint me hei ''paard'' "peerd" en ''waard'' "weerd", meh ouch ''laren'' "liere" en ''griffermaard'' "gereformeerd".
Regel 27 ⟶ 31:
===Grammair===
====Substantieve====
't Urks heet twie woordgeslachte, geslachtelik en oonzijeg. Dao is gei versjèl in miervoud tösse de twie geslachte. Miervoude weure bij benaodering wie in 't Nederlands gemaak. Miervoud op ''-s'' kump dèkker veur es in 't Nederlands (''ketting'' - ''kettings'', ''maot'' "vrund" - ''maos''). Bij wäörd op ''-d'' verdwijnt de [[d]] en is de miervoudsoetgaank ''-n'' (''brood'' - ''broon'', ''gebod'' - ''geboon''). E paar wäörd höbbe dóbbel miervoud (''draod'' - ''droons'', ''koe'' - ''koenen'').
Verkleinwäörd weure gevörmp mèt achtervoogsels ''-(e)tjen, ''-jen'', ''-en'' of ''-pien''. Dees achtervoogsels herinnere aon die op 't vasteland, beveurbild in 't Sallands, Veluws en Stellingwerfs. In 't Urks gief 't ouch [[umlaut]] in verkleinwäörd (''bak - bekkien'', ''kop - köppien''), al gebäört dat zeker neet consequint. Urk is mèt [[Vollenhove]] de noordelikste plaotse boe dit veurkump. Ouch vocaolverkorting kump bij verkleinwäörd veur (''eus'' "hoes" - ''ussien'').
====Veurnaomwäörd====
De persoenlike veurnaomwäörd herinnere sterker aon 't Wes-Veluws en 't aajd-Hollands es aon beveurbild 't Sallands of Stellingwerfs. De wäörd ''jie'' en ''julie'' mèt ''j-'' valle in dat kader op.
====Wèrkwäörd====
Urkse wèrkwäörd höbbe 'n einheidsmiervoud op ''-en'': ''wij, julie, zulie wareken''. Ouch ''jie'' heet deen oetgaank. Dit einheidsmiervoud is e belangriek versjèl mèt 't normaol Nedersaksisch miervoud op ''-t''. Behave in 't Urks en 't Wes-Veluws kump dit ouch roond Kampen veur. In de daarde persoen inkelvoud kump, behave d'n oetgaank ''-t'', in sterke wèrkwäörd ouch klinkerverkorting veur: ''laoten - ij lot''. Voltoejde deilwäörd weure gevörmp mèt de prefix ''e-'': ''wareken - ewarekt''.
===Vocabulair===
Regel 39 ⟶ 53:
* [http://dialectkring.opurk.nl/index.php Dialekkrink op Urk]
* [http://www.meertens.nl/books/winkler/urk.html 't Verhaol vaan de Verlore Zoon in 't Urks]
==Bronne==
Veur dit artikel is gebruuk gemaak vaan 't hoofstuk "Urks" oet ''Taal in stad en land: Utrechts, Veluws en Flevolands'' vaan [[Harrie Scholtmeijer]] (ISBN 90-12-09008-3) en vaan de website vaan de Dialekkring op Urk (zuug heibove). Dao zien ouch inkel veurbilde oet dit artikel aon oontleind.
| |||