Woudfries: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Dit kin alvas, iech zouw 't aanders gemekelek vergete. |
veerdeg |
||
Tekslien 6:
't Woudfries versjèlt neet euverdreve väöl vaan de aander drei hoofdialekte. De versjèlle die 't gief, koume veural neer op oetspraokversjèlle. Opvallend heibij is tot 't Woudfries miestens tegeneuver de drei aander dialekte steit. Veur de negentienden iew waoren 't Noord- en Zuidweshooks naomelek min of mie geliek aon 't Kleifries. De grens tösse Woud- en Kleifries is dus awwer en deper es die tösse de aander drei groete dialekte.
't Bekindste versjèl is de oetspraok vaan de [[lang ij en korte ei|korte ''ei'']]. In 't Woudfries weurt die, wie de spèlling suggereert, oetgesproke wie [ɛi̭]. Heimèt vèlt ze same mèt de lang ''ij'', dewijl in 't Kleifries de korte ''ij'' samevèlt mèt ''aai'' en allewijl ieder wie [ɔ:i̭] klink. (De gesjreve ''aai'' en ''ai'' klinke in 't Woudfries trouwens ouch wie gespèld, d.w.z. wie [a:i̭] repectievelek [ai̭].)
De lang ''ij'' is trouwens liegfrequint in 't Fries, en is in 't Woudfries nog väöl zeldzamer. In dit dialek weure de wäörd ''my'' 'miech', ''dy'' 'diech', ''hy'' 'heer', ''sy'' 'zij', ''wy'' 'veer' en ''by'' 'bij' zjus zoe oetgesproke wie de spèlling suggereert, dewijl me ze in de aander Friese dialekte oetsprik wie ''mij'', ''dij'', ''hij'' etc.
Kinmerkend veur groete deile vaan 't Woudfries (neet veur gans 't dialekgebeed) is tot de wäörd ''lizze'' 'ligke' en ''sizze'' 'zègke' weure oetgesproke wie ze gesjreve stoon. In de aander dialekte maak me dao ''leze'' en ''seze'' vaan (dit heet geinen invlood op de spèlling).
Neet gans beperk tot 't Woudfries, meh dao wel väöl frequinter es in 't Kleifries, is de realisatie vaan de brekingsklaanke ''oa'' en ''uo'' es [ja] en [jo]: ''boartsje'' 'speule' weurt ''bja(r)tsje'', ''fuotten'' 'veuj' weurt ''fjotten''. Dit versjijnsel weurt ooneigelek wel '[[mouillering]]' geneump. Zoewel de standaardrealisaties es de alternatieve zien 't gevolg vaan de 'nuier breking', die pas in de negentienden iew is doorgeveurd.
't Gief nog aander versjèlle die minder bekind meh wel systematisch ([[klaankwèt]]teg) zien. Ze betreffe ummer mer e paar wäörd. Zoe heet 't Woudfries de oersprunkele korte [u] gehawwe op plaotse boe dat in 't Kleifries 'n [o] is gewore:
{| class=wikitable
|-
! Woudfries !! Kleifries !! Mestreechs
|-
| ''dû'' || ''do'' || 'diech'
|-
| ''prûm'' || ''prom'' || 'proum'
|-
| ''tûme'' || ''tomme'' || 'doum'
|}
De aw ''a'' is veur 'n ''k'' in 't Woudfries minder wied geslote es in 't Kleifries:
{| class=wikitable
|-
! Woudfries !! Kleifries !! Mestreechs
|-
| ''nêken'' || ''neaken'' || 'naaks'
|-
| ''krêkje'' || ''kreakje'' || 'krake'
|-
| ''wêk'' || ''weak'' || 'weik'
|}
(N.B.: ''wêk/weak'' kump via Oerfries ''*wāk'' vaan Oegermaans ''*waikaz''.)
In e paar gevalle kint 't Woudfries breking boe 't Kleifries dat neet heet:
{| class=wikitable
|-
! Woudfries !! Kleifries !! Mestreechs
|-
| ''gjers'' || ''gers'' || 'graas'
|-
| ''kjers'' || ''kers'' || 'keers'
|}
Tot slot gief 't nog ei woord boe de aw ''a'' compleet versjèllend is behandeld:
{| class=wikitable
|-
! Woudfries !! Kleifries !! Mestreechs
|-
| ''loane'' || ''leane'' || 'laan'
|}
Umtot de Friese standaardtaol 'ne wije norm heet, weure de wäörd oet de bovestaonde tabèlle nevenein touwgelaote en stoon ze allebei in d'n dictionair.
Tot slot gief 't nog e hemfelke lexicaol versjèlle. 't Zien 'rs volgens oonderzeukers mer negentien. Inkele vaan de bekindste zien:
{| class=wikitable
|-
! Woudfries !! Kleifries !! Mestreechs
|-
| ''saterdei'' || ''sneon'' || 'zaoterdag'
|-
| ''mychammel,<br />mychhimmel'' || ''eamel,<br />eamelder'' || 'aomzeik,<br /> mier'
|-
| ''flij'' || ''flues'' || 'vel'
|-
| ''riuwe'' || ''harke'' || 'reek'
|-
| ''mot'' || ''sûch'' || 'zoog'
|}
Heibij moot weure gezag tot soms ouch binne de hoofdialekte lexicaol versjèlle bestoon; die zien dus neet per se aon de dialekgrens geboonde.
==Intern variatie==
't Gief 'ne zekere vörm vaan variatie binnen 't Woudfries, die veural neerkump op oetspraokvariatie. De bove umsjreve 'mouillering' is beveurbeeld neet algemein; dat kin vaan spreker tot spreker variëre.
't Bès gedefinieerd subdialek is 't ''Westereendersk'', gesproke in 't dörp [[De Westereen]] (Zwaagwesteinde) in 't uterste noordooste vaan de Woude. Hei weure de ''ei'' en de ''ij'' oetgesproke es [e:]. Dat zeet me al in de naom vaan 't dörp (in 't Standaardfries ''De Westerein''). De ''âl'' in e woord wie ''âld'' 'aajd', die in 't Standaardfries wie [ɔ:] klink, weurt hei es [o:] gerealiseerd. Me zeet dus: ''De Westereen leet yn'e Woden'' 'De Westereen/Zwaagwesteinde ligk in de Woude'.
Ouch weure in 't Westereendersk de wäörd ''lizze'' en ''sizze'' wie ''leze'' en ''seze'' oetgesproke, meh wie bove al aongemerk is dat neet tot De Westereen beperk.
[[Categorie:Fries]]
| |||