Aajdfries: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
wio |
aongevöld |
||
Tekslien 5:
==Historie en oontwikkeling==
[[Plaetje:Frisian_language_area_history_map.svg|thumb|400px|Vermindering vaan 't Friestaoleg areaol door de iewe heer. '''Mauve''': verlore tösse 700 en 1100. '''Blauw''': verlore tot 1300. '''Greun''': verlore tot 1600. '''Geel''': verlore tot 1900. '''Oranje''': verlore sinds 1900. '''Roedbroen''': huieg Fries taolgebeed, eventueel twietaoleg. N.B.: 'verlore' beteikent soms 'oondergeloupe' en neet ummer 'vaan taol gewisseld'.]]
Al in de Romeinsen tied waor spraoke vaan Frisii. 't Is evels neet zeker of dat 'tzelfde volk waor wie de Frieze vaan later. Feitelek heet 't pas nao de [[Groete Volksverhuizinge]] mèt zekerheid zin um vaan de Friese taol te spreke. Vas steit in eder geval tot de taol 'n aontal markante vernuiinge deilt mèt get Germaanse naoberdialekte, wie die vaan de [[Angele]], de [[Sakse]] en de [[Jutte]]. Me sprik in dit verband vaan [[Ingweoonse taole]].
Zoe roond 700, oonder keuning [[Radboud]] bestoont 't Fries areaol oet de huiege provincies [[Zieland]], [[Zuid-Holland]], [[Noord-Holland]], [[Friesland]] en [[Groninge (provincie)|Groninge]], zoewie [[Oos-Friesland]] in Duitsland. In de loup vaan de middeliewe trèkke de Frieze ouch nao [[Noord-Friesland]]. Ouch 't Saterland huurt tot 't gebeed wat pas later woort gekoloniseerd. Toch is vaanaof 700 d'n trend veur 't Fries al gaw negatief: de Frieze weure tösse [[734]] en [[772]] door de Fraanke oonderworpe. Euver 't algemein laote ze de lokaol cultuur oongemeujd (al lègke ze wel 't [[christendom]] op). In 't later Zieland en Zuid-Holland evels koume al gaw Fraanke te woene. Hei verdwijnt 't Fries al rillatief vreug. 't Rizzeltaot zien twie Frankische dialekte mèt Friesen invlood: [[Hollands]] en [[Ziews]].
De res vaan de Frieze wèt 'n groete maot vaan otonomie te behawwe. Diverse edele, boe-oonder de graove vaan [[Holland]], maakde aonspraok op deile vaan 't Fries gebeed, meh noets wiste ze 't veur langen tied te beheerse. [[Wes-Friesland]] woort ind daartienden iew door [[Floris V vaan Holland]] ingelief. In de res vaan Friesland waor me intösse ziechzelf goon organisere. Heiveur mós 't Fries rech weure vasgelag; dat gebäörde in de volkstaol. Fries greujde al gaw oet tot de gebrukeleke taol vaan 't bestuur, zoetot me neve wètstekste ouch bestuurstekste in de taol opstèlde. In [[1485]] versjeen zelfs e gedrök book in 't Fries - oetzunderlek vreug veur zoe'n klein taol. Literair tekste zien daan weer oonbekind.
In [[1498]] kraog [[Albrecht vaan Sakse]] de zègkensjap euver Friesland. Dit beteikende al gaw 't ind vaan 't Fries es sjrieftaol, umtot heer 't Nederlands/Nederduits es bestuurstaol inveurde. Roond dezelfden tied raakde ouch 't aander Fries gebeed oonder vreem hiere. Tege 1550 heel 't Aajdfries op es sjrieftaol. Vaanaof daan begós 't Fries in sommege gebeje te verdwijne, dewijl 't ziech in aander gebeje in diverse dialekte oontwikkelde.
Opmerkelek aon 't Aajdfries is tot 't hendeg awwerwèts is. De bestoonde Aajdfriese tekste zien contemporain mèt 't [[Middelnederlands]], [[Middelingels]], [[Middelnederduits]] en [[Middelhoegduits]]. Dewijl de aander Wes-Germaanse taole hun oonbeklemtoende lèttergrepe allaank hadde [[reductie (fonologie)|geridduceerd]], bleve die in 't Fries in vol glorie stoon. Sterker nog: aofgoonde op de (sjeerse) tekste oet de zeventienden iew liekent 't Westerlauwers Fries de Middelfase gans te höbbe euvergeslage en direk nao 't Nuifries te zien euvergegaange. Sommege oonderzeukers höbbe ziech daorum aofgevraog of 't laat Aajdfries nog wel 'n alledaogse spreektaol waor: mesjiens woort veur zoe'n formeel tekste e hoeger [[register (taol)|register]] gebruuk, wat nao de prestigeval in oonbruuk raakde. Daotege sprik tot 't Aajdfries vaan de vieftienden iew welzeker aanders, moderner, waor es dat vaan ieder iewe.
==Corpus==
==Dialekte==
===Vreug- en laat-Aajdfries===
==Grammatica==
| |||