Wikipedia

Zuud-Limburg: Versjèl tösje versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Gank nao de veurige diffGank nao de volgende diff →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Geen bewerkingssamenvatting
Stephan 0796 (Euverlèk | biedrages)
7.357 bewerkingen
K Verheëlesj :)
Tekslien 1:
{{dialek|Heëlesj}}
 
{{Wio}}
 
:''Dit artikel geit euver 't zuje van Nederlands Limburg. Veur 't zuje van Belsj Limburg zeet [[Haspegouw]]''.
----
[[Plaetje:Kaart met plateaus en dalen Zuid-Limburg + Geilenkirchener Lehmplatte.PNG|thumb|Zuud-Limburg en eine sjtök Midde-Limburg en 't PruusPruusj mit de plateaus.]]
'''Zuud-Limburg''' is de meistmieëst zujelikezudelige deildeel vaanva zowèzoeëwaal [[Nederland|Nederlank]] as deg'n provincie [[Nederlands-Limburg|Nederlangks-Limburg]]. De sjtreiksjtreek hìngkhingk aonaa NederlandNederlank via eine sjmálsjmal sjtökgensjtökske landjlank vaanva óngevaerungeveër viefvieëf kilometer breidtebreë ongerónger deg'n sjtad [[Ech]] ini [[Midde-Limburg]]. 't Sjmalle sjtök wórdtweëd westelikwestelig begrénsjtbegrénsj doardurch de [[Belsj|Belsje]] provincie [[Limburg]], en oostelikoostelig doardurch de Pruusje bóndslandbóndssjtoat [[NaordrienNoordrien-WestfaleWesfale|Noardrien-Wesfale]], waat ouchóch géldjgild veurvuur 't tamp vanva de sjtreek. ZujelikZujelig grénsjtgrénsj 't gebeed aonaa de Belsje provincie [[Luuk]] en tèvesteëves eine sjtökgensjtökske Belsj-Limburg beejbei de [[Voere (gemeinte)|gemeinde Voere]]. InI Zuud-Limburg woantjwoeënt mièmieër as de hélfhalf vaanva 't totaal aontàlaatal inwoenersinwoeëners vaanva de ganse province, óngevaerungeveër 607.000 luujlüj. 't LandsjapLanksjap is veurvuur ein'n deildeel good versjteidelikversjteëdeligd.
[[Plaetje:Zuid-Limburg landschap.jpg|thumb|'t Zuud-Limburgse heuvellandsjapheuvellanksjap.]]
 
== Gesjichde ==
Zuud-Limburg haethauw eineinne riekerieëke en komplèksekomplikse gesjichtegesjichde. 't Zuud-Zude va Limburg is èchterallewaal neet 't vreugere Limburg diedat as HèrtogdomHertogdóm óntsjtondóntsjtóng róndjrónk 't jaorjoar 1000 naonoa christusChristus beejbei 't hujigehudig BelsjeBelsj plèksjtedsje [[Limbourg]] ini deg'n provincie Luuk. t' Hujige Zuud-LimbörgseLimbörgs gebeed hütsje daag, kómpkunt mièmieër euvereinuëverin mit 't aldeaw [[LandjLand van Valkeberg|Lank va Valkeberg]], t' [[LandjLand vaanvan 's-Hertogenrade|Lank va 's-Hertogenrade]] en 't [[Graofsjap Dalhem|Groafsjap Dalhem]], die laetersjpieër doardurch de't [[Hertogdom BraobantBrabant|BraobandersHertogdóm Brabant]] ópgenomeópgeneume iswoeëd ini de't [[LandjLand vaan OvermazeEuvermaas|Lank va Uëvermoas]]. t't Gebeed beejbei [[Zittert]] behoardebehuurde beejbei 't [[Hertogdom Gulik|HértogdomHertogdóm JülichJöllig]]. ▼
 
t't Echte (Zuud-)Limburg zoaszoeëwie veer dat nunoe kènnekinne, wäödtwoeëd gevórmpjgevuurmd ini 't jaorjoar 1839. InI 1813 al iswoeëd eine Limburg gevórmpjgevuurmd mit 't hujigehudige Belsj-Limburg, maarmeh nanoa de [[Belsje ópsjtand|Belsje ópsjtang]] vaanva 1839 zeenzint de beejdebei Limburge oéteinangeroetinanger geràkdgerakd. Limburg kriègkrieët dan zeenzing vórmvuurm, mit [[NaordNoard-Limburg|NaordNoard-]] en [[Midde-Limburg]].▼
== Gesjichte ==
▲Zuud-Limburg haet eine rieke en komplèkse gesjichte. 't Zuud-Limburg is èchter neet 't vreugere Limburg die as Hèrtogdom óntsjtond róndj 't jaor 1000 nao christus beej 't hujige Belsje plèk [[Limbourg]] in de provincie Luuk. t' Hujige Zuud-Limbörgse gebeed, kómp miè euverein mit 't alde [[Landj van Valkeberg]], t' [[Landj vaan 's-Hertogenrade]] en 't [[Graofsjap Dalhem]], die laeter doar de [[Hertogdom Braobant|Braobanders]] ópgenome is in de [[Landj vaan Overmaze]]. t' Gebeed beej Zittert behoarde beej 't [[Hertogdom Gulik|Hértogdom Jülich]].
 
==Lanksjap==
▲t' Echte (Zuud-)Limburg zoas veer dat nu kènne, wäödt gevórmpj in 't jaor 1839. In 1813 al is ein Limburg gevórmpj mit 't hujige Belsj-Limburg, maar na de [[Belsje ópsjtand]] vaan 1839 zeen de beejde Limburge oéteinanger geràkd. Limburg krièg dan zeen vórm, mit [[Naord-Limburg|Naord-]] en [[Midde-Limburg]].
 
Zoeëwie ieëder vermild, is Zuud-Limburg vuur e deel verstedeligd. Wiechtige sjteëj zint g'n heufsjtad [[Mestreech|Masjtrich]], [[Heële]], [[Zittert]], [[Gelaen]] en [[Kirchroaj]]. t' Oeëstelig en 't noardelige deel is deechder bevólkt, vaweëge de [[sjteinkaol|sjteinkoalwinnink]] oet 't verleie, die arbieders treuk oet zoeëwaal Limburg as bekans 't ganse lank. Masjtrich is langer inne wiechtige sjtad geweës. Ge Deel tusje Masjtrich en de [[Miensjtreek]] is dunner bevólkt, en agrarisjer. Miëstal is vieëteelt gekombineërd mit óbsteelt de wiechtigsjte agrarische aktiviteet. 't Gebeed kint me besjawwe as inne d'r audsjte [[Cultuurlandsjap|keltuurlanksjapper]] va [[Nederland|Nederlank]].
== Landsjap ==
Zoas gezègd is Zuud-Limburg voor ein deil versteidelikt. Groeëte plèkke zeen, de hoafdsjtad [[Mestreech]], [[Heële|Hieële]], [[Zittert]], [[Gelaen]] en [[Kirchroaj]]. t' Oostelike en 't naordelike deil is dichter bevólktj, vaanwège de [[sjteinkaolwinningj]] oét 't verlede, die arbiejers trók oét zowè Limburg as eigelik 't ganse land. Mestreech is langer ein groeëte sjtad gewaes. 't Deil tösgen Mestreech en de [[Miensjtreek]] is dunner bevólktj, en miè agrarisch. Meistal is viejteelt de belangriekste, agrarische aktiviteit. t' Gebeed is eine d'r aldste kultuurlandsjappe vaan [[Nederland]].
 
Zuud-Limburg sjteitsjteet ouchóch bekindbekank ómum zeenhöar [[heuvellandsjap|heuvellanksjap]]. GansBekans gans Zuud-Limburg besjteitbesjteet oétoet plateaus, die doardurch reveererevere en baekskesbieëksjkes ingesjlèteigesjleëte zeenzint, waordeuroeë-durch 't heuvellandjsapheuvellankjsap óntsjtòndóntsjtóng. 't GróndjGrónk besjteitbesjteet meistalmieëstal oétoet krietgesjteinte[[kriet|krietsjteë]] en [[löss]]. 't bekindebekanke krietgesjteintekrietsjteë wäödtwoeëd ini de geologischegeologisje [[tsiedpèrkKriet|tiedpark vaanva 't Kriet]] gevórmdjgevuurmk. De heuvels zeenzint de voartzèttingvuurtzatting vaanva 't BelsjeBelsj [[LandjLand vaanvan Herf|Lank va Herf]], die noch zujelikerzudeliger euvergaotuëvergeet ini de [[Ardenne]]. De maksimale hoeëgten ini 'tge LimbörgseLimbörgsje HeuvellandHeuvellank, riekerieëke tótbies 322 meter baoveboave ziejsjpèègelzieësjpieëgel (Deg'ne [[VölserbergVolserberg]] beejbei [[VölsVols]].). Hoeëgten tótbies ein'ne meter ofóf 200 kóme mièzint voaralgemener. InI 't MaosdaalMoasdaal, waodeuroeë-durch ded'r belangriekstewiechtigsjte reveer vanva Zuud-Limburg, nameliknamelig ded'r [[MaosMoas]] sjtruimtsjtruimp, kómpkunt ouchóch [[klei]] en [[zándjzandj|zaank]] mit grindjbànkegrinkbanker voarvuur.
 
== VerkierVerkieër en kultuurkeltuur ==
 
DeD'r [[A2]] naonoa Luuk, ded'r [[A76]], vaanva de Belsje grensjgrénsj naonoa [[Aoke|Oake]], en ded'r [[A79]], de waegweëg HieëleHeële-MestreechMasjtrich, zeenzint de belangriekstewiechtigsjte otosjnelwaegeautosjnelweëg. DeD'r A2 kéntis det'r drökstehoeëgte sjtökva waegge vaan Limburg beejzoeëgeneumde 't'flassehals'' zoegenaomde flèssehals beejbei [[Ech]] d'r dröksjte weëg va Limburg. DeD'r A76 is eining belangriekewiechtige waegweëg veurvuur 't internasjonaleinternasjonaal vráchverkiervraachverkieër. D'rt loeëpeGuëf ouchóch iezerwaegeieëzerweëg doardurch 't gebeed. De drökstedröksjte is dievuët vaanva MestreechMasjtrich naonoa [[Amsterdam]]. VérderWieër zórgdzuurgt 't [[JulianakanaolJulianakanaal|Julianakanoal]] d'rdoa voarvuur dat 't sjeepsvaortverkiersjieëpsvaartverkieër ouchóch vaerevieëre kan naonoa de havenshaves vaanva MestreechMasjtrich en Luuk, omdàweil ded'r MaosMoas terplèkket'rplèkke opóp deg'n grénsj mit 't Belsj hieëlzieër óndeep is.
 
VérderWieër iszint in Zuud-Limburg alvöal goodsjproakversjille 't taollandsjapdeech verànderendeópeen. DirèkDrèk lángsoeëstelig deneëve Maosd'r isMoas ligk de [[Panninger linieLinie]]. De minselüj westelikwestelig vanva dèzzedees linie sjpreikesjpreëke vaanva eineninne ''snie'', terwieldewiel de minseminsje oostelik:oeëstelig sjnièdoa veurva 't's'''j'''nie'' zélfdevuur waord'tzélfde wöad zègke. Oosteliker zélfsOeësteliger iszèlfs erligk eineing óvergaanssjtroakuëvergangssjtroak mit de [[RipoarischeRipuorisch|Ripoarisje]] dialèkte beejinne boeëg tusje Vols en inKirchroaj en wieër i [['t Pruus[[Pruusj]]. DieDe [[issoglosseisoglos]] begintjbegós vaanafva'naaf [[Valkeberg]]. NètGet westelikwestelig vaanva de plèkkeplaatsj: [[Völs]], [[Bóches]], [[Zumpelveld]] en [[Kirchroaj]] lìgkligk de grénsj tösgentusje 't [[LimbörgseLimburgs|Limbörgsje]] en RipoarischeRipoarisje dialèk, ófsjoeënallewaal de luujlüj oétoet biejveurbildbeivuurbild Kirchroaj zègke dat zezeë óch Limburgs kalle.
 
[[Categorie:Nederlands Limburg]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Zuud-Limburg"