Wikipedia

Historie va Cyprus: Versjèl tösje versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Gank nao de veurige diffGank nao de volgende diff →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
K Mer ins e begin gemaak mèt de taolcorrectie, e bitteke later es beloof.
K Ouch 't lèste stök. Apperpo: 't Artikel bevat nog wel dinger boe iech 't inhajdelek neet mèt ins bin.
Tekslien 1:
{{misjmasj}}
{{DialeksekDialeksec|Norbiks}}
De '''Historie va Cyprus''' besjleit de ganse, miensjeleke gesjiedenis van 't eiland Cyprus, oftewaal 't gebeed dat allewiel onger de [[Cyprus|Cypriotische Rippebliek]] vilt en de de-facto rippebliek [[Noord-Cyprus]].
 
Tekslien 113:
 
== Modern historie vaan Cyprus ==
=== VerdwieneVerval vaan 't Ottomaons Riek ===
[[Plaetje:Paralimni Collage.jpg|200px|thumb|left|Paralimni; de stad boe de beröchde, gelieknaomege beweging waor oontstande in de 19e iew]]
Vaan [[1570]] bistot [[1878]] maakde Cyprus deil oet vaan 't [[Ottomaons Riek]], zoe-eszoewie ierder gezach. In [[1878]] naom evels 't [[Vereineg Keuninkriek]], es gevolg vaan 't Verdraag vaan Cyprus, 't eilaandeiland gaansgans en al euver es 'ne protectoraat sinsumtot 't Ottomaons Riek de Britse mechmach in ruil veur hunne steun in de RössischRussisch-TörkseTurksen oerlogoorlog had verliend euver 't eilaandeiland. Allewel tot in de euvereinkoms neet de [[Suezkanaal|Suezkenaar]] vaan [[Egypte]] woort geneumdgeneump, oonderhendeldeoonderhandelde de Britse mech in Cyprus ouch in häör eige belaank dao-in. D'n ierste Britsen Hoege Commissaris waor zjeneraol-mazjoor [[Garnet Wolseley Joseph]] ([[1833]] bistot [[1913]]). De ierste Britse euverhiersing woort verwelkomdverwelkomp door de Grieks-Cypriote, die haoptehaopde op welveertwelvaart, dimmecratiedemocratie en nationaol bevrijing. De Brite lègkdelagte evels zjwoerezwoer belastingbelastinge op hun in ruil veur de hoeg betaolinge die ze mostemóste betaoledoen aon d'n Ottomaonse sultan. 't GoofGaof väöl lui die rechte op deilnaome aon de regieringregering vaan 't eilaandeiland aonvroogteaonvroge. Evels claimde d'n Hoge Commissaris en [[Londe]] alle mech opmach. Inkel jaorjaore later woort 't systeem hervörmp, 'n aontal leijeleje vaan de Wètgevende Raod woorte woersjijnlekwoersjijnelek gekoze door de Cypriote, daodwèrkelek waor hunnen deilnaome meh zier bepèrk. Veur de Britte goofgaof 't op 't eilaand twie groete oetdaginge. De ierste waor de wuns vaan 'n deil vaan de bevolking vaan 'n vereineging mèt Griekelaand. Dees beweging woort de ''Paralimni'' genump en waor hendeg populair gewore oonder de Griekstaolege Cypriote. 't Idee tot gaansgans Griekstaoleg Europa same woortmós weure gebrach bestoondbestoont al 'ne paar iewe, evels bewees Griekelaand noe, diewat ou'nog (boete Cyprus) alle Griekstaolege eilendjes veur de TörkseTurkse kös wis te vereuvere, tot 'n oonaofhenkeloonaofhenkelek en vereineg Griekstaoleg laandland, oonder de naom Griekeland (wie kin 't ouch aanders), meugelek waor. 'nE Deildeil vaan de Cypriote, 't Griekstaoleg deil, wildewouw ouch deil dao vaandaovaan oetmake. Boe ze neet aon hadde gedach is tot oongeveer tösse de 20 bis 25 persentpercint vaan 't eiland op dat memint al [[TörksTurks|TörkstaolegTurkstaoleg]] waor. 't Twiede perbleem betrof däörum ouch 't resultierendresulterend perbleem vaan 't hawwe vaan de twie etnische gemeinsjappe in e harmonieus evewiech, wie de TörksTurks-Cypriote begostebegóste te zègke tot de Parlimni 'nnen argressieveargressieven oproop waor um de TörkstaolegeTurkstaolege oet te oettereujereuje. Zie hadde daan nog leverliever de zoegenaomde ''Taksim'': 'n twietaoleg land, zoewie [[Belsj]].
 
[[Plaetje:Troops of the Eight nations alliance 1900.jpg|right|thumb|260px|'n Gróp seldaote oet de Ierste Wereldoorlog, vaan links nao rechs (en groet nao klein): 'ne Brit (Ingelsmaan), 'nen Amerikaon, 'nen AustraoliaonAustraliër, 'ne Britsen Indiër, 'ne PruusjPruus, 'ne Fransoos, 'nen Oesteriek-HónzjaarHóngaar, 'nen Iteliaon en 'ne Japanner]]
Cyprus es e protectoraat indegde in [[1914]], wie 't Ottomaons Riek ded'n oerlogoorlog verklaorde aon de ''Entente'', 'n gróp len boe 't Vereineg Keuninkriek ouch lid vaan waor. Op [[2 november]] woort Cyprus geannexierdgeannexeerd door de Britte. TiejesIn ded'n [[Ierste Wereldoorlog]]. 't VK had genog henhan nudeg aon de oorlog mie in 't noorde, boe de laopgraveloupgrave waore op 't Belsj. DäörumDaorum vroog 't VK aon Griekelaand of ze Cyprus wèldewouwe höbbe. De Cypriotische wuns leek noe toch oettekommeoet te koume. Griekeland wèldewouw evels neet. Ze't waorWaor neutraol en wildewouw dat ouch geergere zoe hawwe. 'n AkkoordjeAkkäördsje mèt 't VK beteikende in praktiek lid weure vaan de Entente en daomèt de oerlogoorlog verklaore mèt naoberlen [[Bulgarije|Bölgarij]] en [[TörkijeTurkije]]. Cyprus bleef verbaos achter. Nao de Britse vraog te höbbe gehuurd of Cyprus daan neet gewoen gaans en al oonaofhenkelek woj weure, antwoerdeantwoordde de Cypriote natuurlek ouch nein. Zoonder e land dat Cyprus besjermp, loochlaog 't, op 't Belsj nao, mesjiens wel op de mies gevierleke plaots vaan Europa. GaansGanse oonaofhenkelekheid zaw d'n doed meine veur Cyprus.
Nao de Ierste Wereldoorlog, goof 't al snel, in de periood [[1921]] bis [[1922]], 'n nui oorlog: de Grieks-Törkse oorlog, meh die meistens bekind steit es de Törker Oonaofhenklekheidsoorlog. 't Goof vaan alles in de regio [[Balkan (sjiereiland)|Balkan]] - [[Törkije]] - [[Cyprus]]. Aon de eine kant woj de sultan vaan 't Ottomaons Riek Griekeland weer d'rbij höbbe, daodoor góng 't d'r in [[Epirus]] al snel hel aon touw. Al gauw woort dudelek veur de sultan tot Griekeland noets mie Ottomaons zaw weure. 't Góng häöm veur Griekeland d'r daan noe um twie aander dinger: de grens tösse Griekeland en 't Ottomaons Riek mie westeleker plaotse, in eder geval ummertouw in 't veurdeil vaan 't Ottomaons Riek, en daoneve Griekeland eve helder make wee hei de baos is. Neet allein in [[Epirus]] ('t stökske vastelaand tösse Griekeland en Törkije) woort hel gevochte; ouch in de [[Ionische Eilen]] (boevaan de meiste vaan dees Griekse eilen pal neve de Törkse kös ligke). 't Heelt niks oet. Allewel väöl Grieke dao doed gónge, waor hun verdeijeging good. Daoneve moot neet vergete weure tot de sultan e nui perbleem had, urges aanders in 't laand: deep in [[Anatolië]], roontelum de stad [[Ankara]] (toen veural 'n hendelsstedje, later de hoofstad vaan 't land). Hei begos [[Atatürk]] ziech lui mèt te numme in de oonaofhenkelekheidsoptoch vaan de Törkse Rippebliek. 't Volk in Centraol-Anatolië woj niks mie te make höbbe mèt dee sultan. In 't begin woort dees beweging neet zoe serieus genomme, meh al gauw (binne e paar maond) waor gaans en al Törkije plat, inclusief [[Istanbul]] dat bis 't ind sultangeriech leek te zien. Boete de oorlog mèt Griekeland en de börgeroorlog in Anatolië, goof 't nog ein dink: de trechting vaan 't Ottomaons Riek um Cyprus te vereuvere, of op ze mins 't noorde daovaan. Mèt 't Verdraag vaan Lausane kom d'r 'n ind aon de korte meh helle oorlog tösse, in prinsiep, vief len: Griekeland, Cyprus, 't Ottomaons Riek, 't Vereineg Keuninkriek en de nui Törkse Rippebliek. De groet verlezer waor 't Ottomaons Riek dat sinsdeen nimmie besteit. Törkije woort 'n [[democratie]] en kraog de grenze dat 't nog ummertouw heet. Griekeland bleef ouch in zien aw vörm bestaon. Cyprus woort in [[1925]], volges de Britte oet veilegheid meh in praktiek door de nuie koperikkenemie, Britse kroenkolonie.▼
 
▲Nao ded'n Ierste Wereldoorlog, goof 't al snel, in de periood [[1921]] bis [[1922]], 'n nui oorlog: de Grieks-TörkseTurksem oorlog, meh die meistens bekind steit es de TörkerTurksen Oonaofhenklekheidsoorlog. 't Goof vaan alles in de regio [[Balkan (sjiereiland)|Balkan]] - [[TörkijeTurkije]] - [[Cyprus]]. Aon de eine kant wojwouw de sultan vaan 't Ottomaons Riek Griekeland weer d'rbijdebij höbbe, daodoor góng 't d'r in [[Epirus]] al snel hel aon touw. Al gauwgaw woort dudelek veur de sultan tot Griekeland noets mie Ottomaons zawzouw weure. 't Góng häöm veur Griekeland d'r daan noe um twie aander dinger: de grens tösse Griekeland en 't Ottomaons Riek mie westeleker plaotse, in eder geval ummertouw in 't veurdeil vaan 't Ottomaons Riek, en daoneve Griekeland eve helder make wee hei de baos is. Neet allein in [[Epirus]] ('t stökske vastelaand tösse Griekeland en TörkijeTurkije) woort hel gevochte; ouch in de [[Ionische Eilen]] (boevaan de meiste vaan dees Griekse eilen pal neve de TörkseTurkse kös ligke). 't HeeltHaolde niks oet. Allewel tot väöl Grieke dao doed gónge, waor hun verdeijeging good. Daoneve moot neet vergete weure tot de sultan e nui perbleem had, urgesörges aanders in 't laandland: deep in [[Anatolië]], roontelum de stad [[Ankara]] (toen veural 'ne hendelsstedjehandelsstedje, later de hoofstad vaan 't land). Hei begos [[Atatürk]] ziech lui mèt te numme in de oonaofhenkelekheidsoptoch vaan de TörkseTurkse RippebliekRippubliek. 't Volk in Centraol-Anatolië wojwouw niks mie te make höbbe mèt dee sultan. In 't begin woort dees beweging neet zoe serieus genomme, meh al gauw (binne e paar maond) waor gaans en al TörkijeTurkije plat, inclusief [[Istanbul]] dat bistot 't ind sultangeriech leek te zien. Boete ded'n oorlog mèt Griekeland en de börgeroorlog in Anatolië, goof 't nog ein dink: de trechtingpoging vaan 't Ottomaons Riek um Cyprus te vereuvere, of op ze mins 't noorde daovaan. Mèt 't Verdraag vaan Lausane kom d'rkaom 'n ind aon de korte meh helle oorlog tösse, in prinsiep, vief len: Griekeland, Cyprus, 't Ottomaons Riek, 't Vereineg Keuninkriek en de nui TörkseTurkse RippebliekRippubliek. De groetgroete verlezer waor 't Ottomaons Riek dat sinsdeensindsdeen nimmie besteit. TörkijeTurkije woort 'n [[democratierippubliek]] en kraog de grenze datdie 't nog ummertouw heet. Griekeland bleef ouch in zien aw vörm bestaon. Cyprus woort in [[1925]], volges de Britte oet veilegheid meh in praktiek door de nuienui koperikkenemiekopereconomie, Britse kroenkolonie.
=== De nui Rippebliek en 't Begin vaan de Enosis ===▼
 
▲=== De nui Rippebliek en 't Beginbegin vaan de Enosis ===
[[Plaetje:Sir Richmond Palmer.jpg|thumb|left|230px|D'n Hier Richmond Palmer, in 1921]]
[[Plaetje:Gaydzak_1931.jpg|thumb|right|200px|Cypriotisch vootbalèlftal vaan 1931, boevaan de drei rechsbove en de eine linksoonder TörksTurks-Cypriotisch zien]]
Door 't gevolg vaan 't [[Verdraag vaan Lausanne]], boe 't de Internationaol erkènning vaan de nui TörkseTurkse Rippebliek goof, woort de Britse soevereiniteit euver Cyprus meteinmètein door de Cypriotische regiering erkènderkind, umtotsumtot deze neet allein zomin meugelek in verbaandverband gelachgelag wildewouwe wore mèt 't Ottemaons Riek, meh ouch neet mie wilde mètwouwe doenmètdoen aon de indlozeindeloes oorloge roontelum 't oestelekoostelek deil vaan de [[MediterraonseMiddellandse Zie]]. Eilen in de [[Egeïsche Zie]] en de [[Ionische Eilen]] betaomdehoorte oondertösse nimmie bisbij Törkije, meh bisbij [[Griekeland]]. Dit waore gevolge vaan 'n opkommendeopkoumende polletiekepolitieke beweging, genaomp de [[enosis]], die bekind steit es 'n idiaol (hendeg beïnvloojd door 't modern [[Grieks-Orthodoxie]]) um gaansgans Griekstaoleg Europa te vereinege bisin einei laandland. Dat waor zoe good es gelök. MierkweerdegMerkweerdeg genog leet TörkijeTurkije meteinmètein, nao 't opriechte vaan de RippebliekRippubliek, alle Griekse eilen goon; zelfs de eilen die nog gein eingeine kilometer vaan de TörkseTurkse kös aoflègkeaofligke. Dees eilen zien daodoor gemekelek te verdedege vaanoet TörkijeTurkije en zelfs gemekelek te 'vertörkseverturkse'. Toch wojwouw TörkijeTurkije gein inkel risico numme. 't Einegs Griekstaoleg plekske dat evels neet Grieks woort waor Cyprus. Toch leefde ouch hei de enosis op. De periood tösse [[oktober]] [[1931]] en oktober [[1940]] woorte meujleklestege jaore veur Cyprus, mèt hevege Cypriotische enosis-relle, mèt naome roontelum [[Nicosia]]. Hoegtepönt't Huugdepunt vaan die relle goof ziechveel in 1931, en lieketliekent ouch 't begin te zien gewees vaan de nege-jaor lange relle, mèt ded'n aovend dattot 't Britse ''Government House'' in vlamme opgeit. De Gouverneur vaan deen tied, [[Richmond Palmer]], waor alleszier behave populairimpopulair oonder de Cypriote en stoond bekind um zien oonderdrökkende maotregelsmaotregele, boeoonder 't bepèrke op 't behier en de wèrking vaan Griekstaolege sjaole en verbod op vakbunvakboonde en vereiniginge van welken'importe eerdwat enveur vörm daan ouchsoort. 't BeweendBewind vaan dit regime woort door de Cypriote spóttend ''Palmerokratía'' genump, vernump nao Palmer zelf, dee d'r op drökdeduide tot Cyprus toch ech 'nen [[democratie]] waor (demokratía), dewijl 't in feite 'n dictatuur waor. Door -kratía achter Palmer te zitte, gove de Cypriote aon tot Palmer 'n eige polletiek beweendbewind had; in eder geval geinengein democratie. OpvallentereOpvallend is tot 't pas 'n ind vaan de relle goofgaof bisin 't begin vaan de [[Twiede Wereldoorlog]], wie de Cypriote in Britse deens moste vechte in oonder aandere (nota bene) Griekeland, um de [[Duutsland|Pruusje]] te verjage.
 
=== De OpbleuiOpbleuj vaan de Enosis ===
[[Plaetje:Hurricane 213 Sqn RAF over Cyprus c1941.jpg|right|300px|thumb|Brits vleegmesjien euver Cyprus in de Twiede Wereldoorlog, roontelum 1941]]
Keuning [[Paul d'n Ierste vaan Griekeland]] verklaorde neet laank nao de Twiede Wereldoorlog, in [[1948]], tot Griekeland 'n vereineging mèt Cyprus wönsdewunsde: 'n [[Enosis]] dösdus. De Orthodoxe Kèrk vaan Cyprus, die ummertouw de groetse invloojinvlood heet gehad op de poppelariteitpopulariteit vaan de Enosis in Cyprus, reagierdereageerde metein mèt 'ne referendum boe-in ze meinde tot 97 persentpercint vaan de Grieks-Cypriote veur de Enosis waor. De [[VN]] erkèndeerkós 't referendum es ierste, nog geinegein week naodatnaotot 't referendum waor gepresentierdgepresenteerd enaon de nog ummertouw regierenderegerende Britte op 't eilaandeiland. De Britte hadde zjus [[Pakistan]] en [[India]] mèt leeg hen verlaote en zaoge noe tot 't e zelfde dekolonisatie perbleem goof op Cyprus. 't Veroerzaakde metein veurmètein e groet Europees perbleem. [[Londe]] wildewouw naomelek niks vaan de Enosis weite en stèlde e tienjaoreg pergram vaan sociaolesociaol en ikkenomische oontwikkeling veur, dat meteinmètein woort aofgeweze door de Cypriote. 't Perbleem woort allein mer groeter wie Griekeland en TörkijeTurkije beijallebei lid woorte vaan de VN in [[1952]]. TörkijeTurkije waor doedsbang tot, wienie Cyprus in de hen vaan de Grieke veel, de TörksTurks-Cypriote niks mie te zègke zawwezouwe höbbe. Obbenuits goof 't weer greujende spanning tösse dees twie len, mèt Cyprus in de middelmidde. Meh al snel zoochzaog me tot de Cypriote, zoewie de TörkseTurkse eszoe good wie de Griekse, mie bezeg waore mèt 't gedeild perbleem: de Britte. Zoe luide 't motto op dat momint op 't eilaand: Nog leverliever leve veer (TörkseTurkse en Griekse Cypriote) same, es tot v'r nog langer oonder 't mök vaan de Britte motte leve. 't Waor dudelek. Zoewie in de res vaan de wereld, begosbegós ouch in dees Britse kolonie opstande te oontstandeoontstoon en 't zaw neet laank mie däöre bistottot Cyprus oonaofhaankelek woort.
 
=== Cypriotische IndiependèntieOonaofhaankelekheid ===▼
In [[1959]] waor 't daan zoewietzoewied: Cyprus woort oonaofhaankelek, evels woort dao 'ne groete ''mer'' achter gezèt bij 't Cypriotisch verdraag dat in [[oktober]] [[1959]] in de't [[Zwitserland|ZweitserseZwitsers]] [[Zürich]] woort geslote tösse 't Vereineg Keuninkriek, Griekeland en TörkijeTurkije. Dees drei len wildewouwe naomelek allemaol hun mach (blieve) höbbe in 't laand. 't VK es kroenkolonie, Griekeland in de sfeer vaan de enosis en TörkijeTurkije had zien radars op 't noorde gezat, dat veural door TörksTurks-Cypriote woort bevolk. In 't verdraag stoond tot Cyprus neutraol mos blieve en dus geine vaan hun kante maag keze. ZawZouw dit wel gebäöre, zawdaan elkzouw edert vaan de driedrei leinlen 't rech bisop interventie höbbe. De vörm en maotemaot vaan interventie woort evels neet good besjreve in 't verdraag, boedoor bistot allewijld'n daag vaan vaandaog me kin diskererediscutere of Törkije d'rTurkije good aonndeeddraon deed later, in [[1974]], 't noorde binne te valle.▼
 
't Doel waor um vaan Cyprus 'n soort Mediterraons [[Belsj]] te make. De groondwèt bepaolde tot vaanaof [[16 augustus]] [[1960]] ein vaan de twie leiders (ofwel de prizzedent, ofwel de viceprizzedent) Grieks-Cypriotisch mosmós zien en ded'n aander TörksTurks-Cypriotisch. Allewel de TörksTurks-Cypriote mehmer oet achtien persentpercint vaan bevolking bestoondbestoont op dat memint, woort dit deil vaan 't volk gereprizzentierdgereprizzenteerd door daarteg persentpercint vaan de parlemèntszetelsparlemintszetels, daarteg persentpercint vaan de ambteleke fönktiesfuncties, veerteg persentpercint vaan de politiemachpelitiemach en in bepaolde belaangriekebelaankrieke oonderwerpe, wie keeswèt en belestingwètgeving zelfs viefteg persentpercint vaan de stumme in de hen heet, boedoor ze dösdus 'ne soertsoort vetorecgvetorech gaddehadde. In de plaotse boe ein vaan de twie groeperinggróppe miemier es vief persentpercint vaan de bevolking betaomdebesloog moosmós d'r 'nne vice-börgemeister zienkoume mèt 'nnen aandereaanderen achtergroond es de börgemeister. (Beveurbeeld: Es de börgemeister vaan Nicosia Grieks-Cypriotisch waor, daan moos de vice-börgemeister TörksTurks-Cypriotisch zien, en aandersum).▼
 
In praktiek bleek dit systeem evels neet te wèrke. Al hendeg snel goof 't perbleme bij 't vervölle vaan plaotse in de ambtenaoreijambtenaorij, 't leger en de pelitie en de organisaotieorganisatie vaan de gesjeije gemeintebesture, die neet vaan de groond kaom. Ouch gebruukde de Törks-Cypriote hun veto um belaangriekebelaankrieke belastingwetgeving te blokkere. 't Bestuur kaom bistot stilstand, boedoor de prizzedèntpresident besloot um in [[1963]] 'n aontal wijzeginge in de groonwètgroondwèt veur te stèlle, die ded'n invlood vaan de TörksTurks-Cypriote zawzouw vermindere. Heidoor oontstoond d´roontstoont ´n oetbarsting vaan geweld op Cyprus. De Britte boje hunnenhun hölp aon um vrei te make tösse de twie partieëpartije. Ze woorte nog datzelfde jaor nao binne gebrach en maakde 'n sjijing tösse de Törks- en Grieks-Cypriotische bevolking. Dit waor 't ierse teike vaan de 'greun lijn', die 't noorde en zuie vaan mekaar zawzouw gaon sjije. 't [[Kolonelsregime]] in Griekeland nomnaom de mach euver en 't land góng vaan 'n aristocratiedemocratie nao 't fascisme. 't Goof väöl aonhengers vaan dit regime op Cyprus. Al gaw vele doezende Grieks-Cypriotische fasciste TörkstaolegeTurkstaolege dörpkes in 't zuie aon. Nao mierdere staotsgrepe oontstoondoontstoont 'nin [[1974]] indelek de Cypriotische Rippebliek. Hoonderdoezende TörkstaolegeTurkstaolege Cypriote vlöchde nao TörkijeTurkije en Noord-Cyprus umtot ze es illegaol besjojd woorte. In [[1984]] repeverklaorde de Noord-Cypriote ziechzelf oonaofhenkelek. BisTot allewijl weurt [[Noord-Cyprus]] nog ummertouw allein door Törkije erkènderkind.▼
▲=== Cypriotische Indiependèntie ===
▲In [[1959]] waor 't daan zoewiet: Cyprus woort oonaofhaankelek, evels woort dao 'ne groete ''mer'' achter gezèt bij 't Cypriotisch verdraag dat in [[oktober]] [[1959]] in de [[Zwitserland|Zweitserse]] [[Zürich]] woort geslote tösse 't Vereineg Keuninkriek, Griekeland en Törkije. Dees drei len wilde naomelek allemaol hun mach (blieve) höbbe in 't laand. 't VK es kroenkolonie, Griekeland in de sfeer vaan de enosis en Törkije had zien radars op 't noorde gezat, dat veural door Törks-Cypriote woort bevolk. In 't verdraag stoond tot Cyprus neutraol mos blieve en dus geine vaan hun kante maag keze. Zaw dit wel gebäöre zaw elk vaan de drie lein 't rech bis interventie höbbe. De vörm en maote vaan interventie woort evels neet good besjreve in 't verdraag, boedoor bis allewijl me kin diskerere of Törkije d'r good aonndeed later, in [[1974]], 't noorde binne te valle.
▲'t Doel waor um vaan Cyprus 'n soort Mediterraons [[Belsj]] te make. De groondwèt bepaolde tot vaanaof [[16 augustus]] [[1960]] ein vaan de twie leiders (ofwel de prizzedent, ofwel de viceprizzedent) Grieks-Cypriotisch mos zien en de aander Törks-Cypriotisch. Allewel de Törks-Cypriote meh oet achtien persent vaan bevolking bestoond op dat memint, woort dit deil vaan 't volk gereprizzentierd door daarteg persent vaan de parlemèntszetels, daarteg persent vaan de ambteleke fönkties, veerteg persent vaan de politiemach en in bepaolde belaangrieke oonderwerpe, wie keeswèt en belestingwètgeving zelfs viefteg persent vaan de stumme in de hen heet, boedoor ze dös 'n soert vetorecg gadde. In de plaotse boe ein vaan de twie groepering mie es vief persent vaan de bevolking betaomde moos d'r 'n vice-börgemeister zien mèt 'n aandere achtergroond es de börgemeister. (Beveurbeeld: Es de börgemeister vaan Nicosia Grieks-Cypriotisch waor, daan moos de vice-börgemeister Törks-Cypriotisch zien, en aandersum).
▲In praktiek bleek dit systeem evels neet te wèrke. Al hendeg snel goof 't perbleme bij 't vervölle vaan plaotse in de ambtenaoreij, 't leger en de pelitie en de organisaotie vaan de gesjeije gemeintebesture, die neet vaan de groond kaom. Ouch gebruukde de Törks-Cypriote hun veto um belaangrieke belastingwetgeving te blokkere. 't Bestuur kaom bis stilstand, boedoor de prizzedènt besloot um in [[1963]] 'n aontal wijzeginge in de groonwèt veur te stèlle, die de invlood vaan de Törks-Cypriote zaw vermindere. Heidoor oontstoond d´r ´n oetbarsting vaan geweld op Cyprus. De Britte boje hunnen hölp aon um vrei te make tösse de twie partieë. Ze woorte nog datzelfde jaor nao binne gebrach en maakde 'n sjijing tösse de Törks- en Grieks-Cypriotische bevolking. Dit waor 't ierse teike vaan de 'greun lijn', die 't noorde en zuie vaan mekaar zaw gaon sjije. 't [[Kolonelsregime]] in Griekeland nom de mach euver en 't land góng vaan 'n aristocratie nao 't fascisme. 't Goof väöl aonhengers vaan dit regime op Cyprus. Al gaw vele doezende Grieks-Cypriotische fasciste Törkstaolege dörpkes in 't zuie aon. Nao mierdere staotsgrepe oontstoond 'n [[1974]] indelek de Cypriotische Rippebliek. Hoonderdoezende Törkstaolege Cypriote vlöchde nao Törkije en Noord-Cyprus umtot ze es illegaol besjojd woorte. In [[1984]] repe de Noord-Cypriote ziechzelf oonaofhenkelek. Bis allewijl weurt [[Noord-Cyprus]] nog ummertouw allein door Törkije erkènd.
 
== Cyprus en de EU ==
Wie Cyprus in [[1990]] volweerdeg lidmaotsjap aonvroog bij de [[EU]] veroerzaakde dat 'nne störm in de TörksTurks-Cypriotische gemeinsjap, die zachtezagte tot Cyprus ziech allein mehmer vaanoet 't zuie presentierdepresenteerde in [[Brussel]] en dat 'n aonvraog veur lidmaotsjap allein mer wönselekwunselek waor es Noord-Cyprus toustumming zawzouw geve en polletiekpolitieken invloojinvlood zawzouw höbbe op de touwnaojeringtouwnaodering. Vaan dit alles waor niks 't geval. Nao aonleiïngaonleiing vaan de in [[december]] [[1997]] beginnenterendebeginnende oetbreiïngoetbreiing vaan de EU, besloot de top vaan de Unie te beginne mèt serieuzeserieus Cypriotische touwtreijingsoonderhandelinge. Die begostebegóste op [[31 miert]], in 't jaor [[1998]]. Cyprus trojdetraoj touw bistos de Europese Unie op [[1 mei]] [[2004]] en nóm later ouch de [[euro]] aon. In 't ein en aander moos Cyprus nog väöl opgeve um lid te weure. Zoe waor Cyprus e bekind belestingparadiesbelastingparadies bistot dein d'n [[Einentwintigsteeinentwintigsten iew]]. Daonao mooste ze e 'mie Europees' systeem euvernumme. De reijrei boerum Cyprus, bistot edersedereine zien verassing, zoe gauwgaw 'nen EU-staot woort waor de groete steun vaanoet Griekeland. [[Athene]] dreegdreigde mèt 'n VETO-stömvetostum tege de naojerendekoumende oetbreijing nao 't veurmaoleg Oosblok es Cyprus geinen EU-staot koskós zien. Neet allein de vete tösse 't noorde en zuie waor 'n oonderwerp vaan diskererediscussie in de EU, ouch umtot 't simpelweegsumpel-eweg door de meiste geograovegeografe neet weurt gezeen ises e laandland inop zuver Europees groondgebeed. De EU heet in [[2006]] e rèferendumreferendum, zoewel in 't zuie wie 't noorde, gehawwe mèt de vraog of Cyprus weer 'n federaole staot zaw mote weure. Dit't rèferendumWaor z|orgdee d'r veurnovum tot de EU indirek 'tn noordeentiteit polletiekwie heetde erkènd,EU alzake isdeeg daomèt opde pepeerneet-erkinde gaarTurkse geinRippubliek spraoke vaanCyprus. 't Noorde stumde mèt groete mierderheid (76 persentpercint) veur 'nne federaole staot, dewijl 't zuie mèt mierderheid (61 persentpercint) tege 'n federaole staot koos. SinsSinds kort gief 't evels wel veur de ierste kier weer 'n opening in de maormoer tösse 't zuie en noorde, boedoor me veur de ierste kier in miemier es daarteg jaor weer mètein kos kommenesere mèt mekaarcommunicere.
 
== Crisis en allewijle situatie vaan noe op Cyprus==
SinsSinds de Europese sjöldecrisis vaan [[2009]] geit 't ummertouwfinancieel slechterslech mèt Cyprus. Laank leek 't mèt Cyprus laank neet zoe slech te gaon wie mèt [[Spaanje]], laot stoon [[Griekeland]]. Evels begoof Cyprus ziech obbenuits in 'n deeptepönt in [[2011]]. Verwach weurt tot Cyprus ziech de sneller oet zal klummeherstèlle es de groetere Mediterraonsemediterraonse len. LaankzaomLaankzaam begint de ikkenemie op Cyprus weer d'r bove op te komme, al is de wèrkeloesheid nog ummertouw greujendehoeg, veural bij jongerejoongere.
 
Zjus wie [[Malta]] is Cyprus 'n oontmoetingsplaots gewees vaan [[Europa]] en [[Arabisch|Arabië]]. Evels heet Cyprus, in tegestèlling bistot Malta, gein gemixgemingde kultuurcultuur vaan twie groete kultuurbrónnecultuurbrónne, meh is 't ierder 'n kloof gewore. Nog ummertouw heet Cyprus groete perbleme de Europese en Islamitischeislamitische wereld (spèsefiekspecifiek Grieks en TörksTurks) te vereinege. Neet allein de ikkenomischeeconomische perbleme lieke ummertouw groeter te weure, ouch de polletiekepolitieke perbleme tösse 't noorde en zuie stoon op spanning en de cultureel einheid vaan 't eilaand lieketlieknet nog wijer weg vaan mekaar te zien es 't oets is gewees.
 
==Brónne==
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Historie_va_Cyprus"