Aajdingels: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Wijer meh nog neet veerdeg. |
|||
Tekslien 241:
Door de vörmeriekdom is de woordvolgorde vaan de taol rillatief vrij: me kin zinsdeile nevenein zètte die wieneg mètein te make höbbe zoonder de beteikenis te veraandere. Zelfs in proza kump dat veur. Me tröf beveurbeeld aon ''Hēr Cynewulf benam Sigebryht his rīces ond Westseaxna wiotan for unryhtum dǣdum, būton Hamtūnscīre (...)''. Woord veur woord steit dao: 'Hier - Cynewulf - benaom - Sigebryht - ziens - rieks - en - Wes-Saksische - raodslui - veur - oonrechveerdege - daode, - boete - [[Hampshire]]'. In feite steit ''Westseaxna wiotan'' evels in de nominatief; ze hure bij 't oonderwerp. De zin beteikent dus: 'Hier Cynewulf en zien raodslui benaome Sigebruht vaan zie riek op Hampshire nao, um wat 'r verkierd had gedoon.'
[[Bijzin]]ne veraandere in 't Aajdingels vaan woordvolgorde, wie dat in 't Limbörgs ouch gebäört. Vraoge en oontkinninge make nog gei gebruuk vaan ''dōn'' es [[hölpwerkwoord]]. De zoegeneumde modaol werkwäörd kinne nog zelfstandeg optrejje (''ic wille to Londone'').
==Klaanklier en spelling==
Tekslien 252:
===Klaankinventair===
De gebrukeleke reconstructie vaan 't Wes-Saksisch is de volgende:
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|- style="font-size: 90%;"
|+Consonante
!
! colspan=2 width="10%" | [[bilabiaol]e]
! colspan=2 width="10%" | [[labiodentaol|labio-<br>dentaole]]
! colspan=2 width="10%" | [[dentaol]]e
! colspan=2 width="10%" | [[alveolair]]e
! colspan=2 width="10%" | [[postalveolair|pos-<br>alveolaire]]
! colspan=2 width="10%" | [[palataol]]e
! colspan=2 width="10%" | [[velair]]e
! colspan=2 width="10%" | [[glottis]]-<br>klaanke
|-
! [[nasaol (klaank)|nasaol]]e
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|m
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|n
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|(ŋ)
| colspan=2 |
|-
! [[plosief|plosieve]]
|style="border-right: 0;"|p||style="border-left: 0;"|b
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"|t||style="border-left: 0;"|d
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"||k||style="border-left: 0;"|ɡ
| colspan=2 |
|-
! [[affricaot]]e
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"|tʃ||style="border-left: 0;"|(dʒ)
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|-
! [[fricatief|fricatieve]]
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"|f||style="border-left: 0;"|(v)
|style="border-right: 0;"|θ||style="border-left: 0;"|(ð)
|style="border-right: 0;"|s||style="border-left: 0;"|(z)
|style="border-right: 0;"|ʃ||style="border-left: 0;"|
|style="border-right: 0;"|(ç)||style="border-left: 0;"|
|style="border-right: 0;"|(x)||style="border-left: 0;"|(ɣ)
|style="border-right: 0;"|h||style="border-left: 0;"|
|-
! [[approximant]]e
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|r
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|j
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|w
| colspan=2 |
|-
! [[lateral consonant|Lateral]]
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|style="border-right: 0;"| ||style="border-left: 0;"|l
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
| colspan=2 |
|}
;Opmerkinge
* Lètters tösse häökskes geve [[allofonie|allofone]] aon.
* De /r/ steit bij de approximante. Lètterlek zouw dat beteikene tot ze al in 't Aajdingels neet woort gerold ([ɹ]). Woersjijnelek waor 't toen nog 'nen trèlklaank, wie noe nog in 't Sjots.
{| class="wikitable"
|-
! rowspan=2 | [[Monoftong]]e
! colspan=2 | kort
! colspan=2 | laank
|-
! [[veurklinker|veur]]
! [[achterklinker|achter]]
! veur
! achter
|-
| '''[[geslote klinker|geslote]]'''
| align=center | i y
| align=center | u
| align=center | iː yː
| align=center | uː
|-
| '''[[middevocaol|midde]]'''
| align=center | e (ø)
| align=center | o
| align=center | eː (øː)
| align=center | oː
|-
| '''[[ope klinker|ope]]'''
| align=center | æ
| align=center | ɑ
| align=center | æː
| align=center | ɑː
|}
De klaank /ø/ kaom in 't dialek vaan Wessex neet veur; in sommege aander dialekte evels wel.
{|class="wikitable"
|-
! [[Diftong]]e
! Kort
! Laank
|-
| '''Ierste elemint geslote'''
| align=center | iy<ref>Me dink tot d'n diftong ''ie'' zoe woort oetgesproke, umtot 'r later sameveel mèt de /y/.</ref>
| align=center | iːy
|-
| '''Bei eleminte midde'''
| align=center | eo
| align=center | eːo
|-
| '''Bei eleminte ope'''
| align=center | æɑ
| align=center | æːɑ
|}
===Sjrifte===
De Germane hadde sinds jaor en daag 'n eige sjrif, de [[rune]]. Dit sjrif woort evels neet väöl gebruuk; kinnes devaan waor gooddeils beperk tot de preesterklas ('t zeet genóg tot 't Aajdnoords ''rún'' oersprunkelek 'geheim' beteikent). De Angelsakse hadde hun eige versie vaan de rune, bekind es ''futhorc'' (nao de ierste zès lètters). Oet de ierste twie iewe vaan Angelsaksische presintie in Groet-Brittannië stamp e beperk aontal korte rune-inscripties.
Mèt de koms vaan 't christendom kaom ouch 't Latiens alfabet nao Ingeland, zoewie 'n sjrifcultuur. Vaanaof noe woort väöl mier es vreuger opgesjreve. De rune woorte evels neet vergete: zjus oet dezen tied stamme de laankste rune-inscripties. Ouch góng me inkel runeteikes gebruke in 't Latiens sjrif, en wel veur klaanke die dat lèste alfabet neet kós: boe me aonvenkelek nog ''th'' en ''u'' sjreef, woort dit later ''þ'' en ''ƿ''.
De twie sjrifte verhawwe ziech oonderein zoe:
{| class=wikitable
! Futhorc !! Anglo-Latiens !! [[Internationaal Fonetisch Alfabet|IPA]]
|-
| ᛒᛚᚪ || bla || /bla/
|}
;Opmerkinge
* De Angelsaksische rune wieke aof vaan de Oergermaanse, Noord-Germaanse en continentaol Wes-Germaanse. Neet allein gief 't nui teikes, ouch heet in twie versies dezelfde ruun soms versjèllende klaankweerdes.
* De [[macron]] ('t striepke bove 'ne klinker) woort in manuscripte koelek gebruuk; um taolkundege reies deit me dat in modern edites evels wel.
* De ƿ (''wynn'') weurt in modern tekste miestens es <w> gespeld. In d'n Aajdingelsen tied bestoont dat teike nog neet.
* 't Aajdingels woort in 'n [[unciaolsjrif]] gesjreve, in tegestèlling tot 't [[romein (lèttertyp)|romein]] vaan de ajdheid of 't [[Gotisch sjrif (lèttertyp)|Gotisch sjrif]] vaan de late middeliewe. Veural de g had daodoor 'ne lesteg herkinbare vörm. In 't Middelingels evolueerde dees lètter in de ȝ (''yogh''), die dao neve de gewoen g woort gebruuk.
==Tekscorpus en literatuur==
...
In de modernen tied weurt 't Aajdingels soms gebruuk veur 'n bepaolde sfeer op te rope. Zoe gebruuk [[J.R.R. Tolkien]] (neve fantasysjriever veural ouch historisch taolkundege) 't in ziene ''[[Lord of the Rings]]'' um eigenaome 't [[Taole in Lord of the Rings|Rohirrisch]] mèt weer te geve (''Dwimorberg'', ''Éowyn'', ''Isengard'').
==Bronne==
===Vootnote===
<references/>
==Extern links==
| |||