Bilateria: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting |
En alweer veerdeg: dit artikel hoof neet zoe laank te weure... |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
[[Plaetje:Bilaterian-plan.svg|thumb|Groondplan vaan de Bilateria.]]
'''Bilateria''' zien e [[taxon]] oet 't [[Bieste]]riek wat de [[symmetrie|lijnsymmetrische]] bieste umvat; dat wèlt zègke: alles bieste boete de [[Spoonsechtege|Weefselloeze]] (Parazoa: [[Spoonze]] en [[Plakbieskes]]), die gaaroet gein symmetrie vertuine, en de [[Radiata|Haoltebieste]] (Radiata: [[Nietelbieste]] en [[Ribkwalle]]), die drejsymmetrisch zien. Door 't laankgerek lief heer löp e binnekenaal wat begint mèt de [[moond]] en indeg mèt d'n [[anus]]. In hunne sumpelste vörm geit 't um [[wörm]]; versjèllende [[stam (taxonomie)|stam]]me voldoen aon dat fenotyp. Bij aander stamme höbbe ziech evels poete en/of vinne oontwikkeld, die helpe bij de voortbeweging. 'n Belaankrieke oetzundering zien de [[Stekelhuiege]], die ziech weer tot 'ne drejsymmetrische vörm höbbe oontwikkeld; ouch dees bieste höbbe evels e laankwerpeg [[larf|larvestadium]]. Dèks höbbe de Bilateria ouch 'ne [[kop]], boe-in ziech 't knouppunt vaan 't nervestèlsel (de [[herses]]) bevint; de neet-Bilateria höbbe die herses neet.
==Evolutie==
D'n hypothetische [[lèste gemeine veurawwer]] vaan alle Bilateria weurt ''oerbilaterium'' geneump. D'n aard vaan d'n ierste bilaterium is punt vaan discussie. Ei kamp beweert tot de Acoelomorpha alle aander gróppe veurtbrachte (planuloïde-aceloïdehypothees vaan Von Graff, Metsjnikov, Hyman of Salvini Plawen), dewijl 't aandert stèlt tot bieste mèt e [[coeloom]] iers kaome, en tot de coeloomloes bieste hun liechaamshaolte later höbbe verlore (de Archicoelomata-hypothees en häör variante, wie de ''Gastra'' vaan Haeckel of Sedgwick, de Bilaterosgastrea vaan Jägersten of de Trochaea vaan Nielsen).
De ajdste aonwiezinge veur [[fossiel]] Bilateria stamme vaan sporefossiele oet [[Ediacarium|Ediacarische]] [[sedimint]]e, en 't ajdste algemein geaccepteerd fossiel vaan 'ne bilaterium zelf (dus neet vaan zien spore) is ''[[Kimberella]]'', zoe'n 555 mieljoen jaor aajd. Awwer fossiele zien umstreje; ''[[Vernanimalcula]]'' is mesjiens d'n ajds bekinde bilaterium, meh kin ouch 'n opgevölde bel zien. Fossiel [[embryo]]'s zien bekind vaan oongeveer dezelfden tied es ''Vernanimalcula'', meh geint daovaan vertuint bilateriaol karakteristieke. Hole die vaan Bilateria liekene te koume zien gevoonde in de [[Tacuaríformatie]] in [[Uruguay]]; die sjijne minstens 585 mieljoen jaor aajd te zien.
==Indeiling==
't Gief minstens twie superstamme vaan Bilateria. De [[Deuterostomia]] (bieste boevaan 't embryo iers d'n anus en daan de moond oontwikkelt) umvatte de [[Stekelhuiege]] (Echinodermata), de [[Hemichordata]], de [[Chordata]] en mesjiens e paar kleinder stamme. De [[Protostomia]] (bieste boebij zjus de moond es ierste oontsteit) numme 't liewedeil (zoe neet alles) vaan de res veur hun rekening, wie [[Gelidpoetege]] (Arthropoda), [[Rinkwörm]] (Annelida), [[Weikdiere]] (Mollusca), [[Platwörm]] (Platyhelminthes) en zoe wijer. Väöl taxonome oondersjeie nog zeker twie aander superstamme ''binne'' de Protostomia: [[Ecdysozoa]] (vervellende bieste) en [[Lophotrochozoa]]. Binne dat lèste taxon oondersjeie sommege weer de [[Platyzoa]], dewijl aandere oontkinne tot die 'n claad zien. [[Pielwörm]] (Chaetognatha) blieke bezunder lesteg in te deile, boebij sommege ze bij de Deuterostomia, aandere zjus bij de Protostomia oonderbringe. Twie relatief recinte studies (Helfenbein e.a. 2004, Papillon e.a. 2004) liekene de lèste hypothees te oondersteune.
Ein vaan de meugeleke indeilinge beit Nielsen (2001):
{{clade| style=font-size:75%;line-height:75%
|1={{clade
|label1=[[Protostomia]]
|1={{clade
|label1=[[Spiralia]]
|1={{clade
|label1=[[Schizocoelia]]
|1={{clade
|1=[[Sipuncula]]
|label2=[[Articulata]]
|2={{clade
|1=[[Mollusca]]
|label2=[[Euarticulata]]
|2={{clade
|1=[[Annelida]]
|label2=[[Panarthropoda]]
|2={{clade
|1=[[Onychophora]]
|2={{clade
|1=[[Tardigrada]]
|2=[[Arthropoda]]
}}
}}
}}
}}
}}
|label2=[[Bryozoa]]
|2={{clade
|1=[[Ectoprocta]]
|2=[[Entoprocta]]
}}
|label3=[[Parenchymia]]
|3={{clade
|1=[[Platyhelminthes]]
|2=[[Nemertini]]
}}
|label4=[[Gnathifera (stam)|Gnathifera]]
|4={{clade
|1=[[Chaetognatha]]
|2={{clade
|1=[[Gnathostomulida]]
|2=[[Rotifera]]
}}
}}
}}
|label2=[[Cycloneuralia]]
|2={{clade
|1=[[Gastrotricha]]
|label2=[[Introverta]]
|2={{clade
|1=[[Nematoda]]
|2=[[Nematomorpha]]
}}
|label3=[[Cephalorhyncha]]
|3={{clade
|1=[[Priapulida]]
|2={{clade
|1=[[Kinorhyncha]]
|2=[[Loricifera]]
}}
}}
}}
}}
|label2=[[Deuterostomia]]
|2={{clade
|1={{clade
|1=[[Phoronida]]
|2=[[Brachiopoda]]
}}
|2={{clade
|1=[[Echinodermata]]
|2=[[Pterobranchia]]
|3={{clade
|1=[[Enteropneusta]]
|2=[[Chordata]]
}}
}}
}}
}}
}}
N.B.: Umtot, wie gezag, gelierde 't oonderein dèks neet ins zien, kin me op Wikipedia ouch indeilinge tegekoume die dit tegespreke. Boe controverse besteit, is dao es 't good is op ingegaange of entans geweze.
==Bronne==
{{wikispecies|Bilateria}}
''Dit artikel is vertaold 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bilateria&oldid=585371774 dees versie].''
[[Categorie:Diere]]
| |||