Pruses (land): Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K gr. |
eea |
||
Tekslien 9:
Oersprunkelek waor Pruses e gebeed aon de [[Ooszie]]kös, boe de [[Pruse (Baltisch volk)|Pruse]] woende, e [[Balte|Baltisch volk]], mèt 'n bijhurende [[Baltische taole|Baltische taol]], 't [[Prusisch]]. Dit gebeed kump oongeveer euverein mèt 't later [[Oos-Pruses]], wat allewijl oonder [[Rusland]] en [[Pole]] is verdeild. In [[1266]] woort de [[Duitse Orde]] door keizer [[Frederik II vaan 't Heileg Roems Riek|Frederik II]] beliend mèt dit gebeed; same mèt de [[Pommerelle]] woort dit noe de hoofzedeleer vaan hun staot. Dit lien waor oonderdeil vaan de [[Duitse expansie]] nao 't ooste. Nao 'nen tied vaan ooneinegheid naom 't [[keuninkriek Pole]] de hiersjappij euver: nao de [[Twiede Vrei vaan Thorn]]<!--Toruń in Pole, neet Toear in Limbörg!--> kaom 't zuielek deil aon Pole en mós 't noordelek deil, wat euverbleef, ouch de suzereiniteit vaan de Poolse keuning erkinne. Dit gebeed woort in [[1525]] verheve tot ''hertogdóm Pruses''.
In [[1618]] kaom 't door vererving aon de käörvoors vaan [[Brandenburg]] (oet 't hoes [[Hohenzollern]]), boemèt 't in 't vervolg 'n einheid góng vörme. Op d'n door evels góng neet Brandenburg meh zjus Pruses in deze boond euverheerse, zeker wie d'n hertog en käörvoors in [[1657]] 't gebeed loskraog vaan Pole. Umtot 't gebeed ouch neet in 't [[Heileg Roems Riek]] laog, waor 't gans oonaofhenkelek. Nao de verheffing tot ''Keuninkriek Pruses'' in [[1701]] breide de staot ziech gaw oet op Duits (veural Noord-Duits) en Pools gebeed. Bekind woort keuning [[Frederik de Groete]].
In de [[Napoleontischen tied]] waor Pruses mèt Oosteriek verboonde tege Fraankriek, meh mós 't toch de annexatie vaan 't haaf groondgebeed en d'n doortoch vaan de Franse legers nao Rösland touwstoon. Nao de [[Slaag bij Waterloo]] en 't [[Congres vaan Wene]] kaom Pruses es 'n Europese groetmach op, die mèt d'n [[Duitse Boond]] actief de politieke vereineging vaan de Duitse staote naostreefde, soms mèt diplomatie, soms mèt oorlog. Beslissend waor de breuk mèt d'n Duitse Boond in [[1866]], door de opriechting vaan de [[Noordduitse Boond]] ('n unie vaan Pruses mèt get satellietstäötsjes). Dit leide tot 'nen oorlog mèt d'n Duitse Boond oonder leiing vaan [[Oosteriek]], d'n [[Duitsen Oorlog]]. Pruses kaom es winner oet d'n oorlog en waor vaanaof noe d'n dominanten Duitse staot. In [[1871]], nao d'n oorlog tege Fraankriek, woort keuning Wilhelm in [[Versailles]] tot keizer vaan Duitsland ('t [[Twiede Riek]]) gekroend. Pruses waor dao-in eine vaan de väöl deilstaote, meh wiedoet de groetste. De keizer bleef d'n titel ''Keuning vaan Pruses'' drage. In de [[Weimarer Republiek]] heel Pruses zien eige bestuur en otonomie, meh in [[1932]] naom 't Riek de regering vaan Pruses euver. In 't [[Daarde Riek]] woort de mach vaan de staote nog wijer verzwaak. Nao d'n [[Twiede Wereldoorlog]] woort Pruses in versjèllende bezèttingszones verdeild, op 25 fibberwarie [[1947]] woort 't officieel aofgesjaf.
==Indeiling==
Vaanaof 1866 (wie Pruses, nao 't winne vaan d'n Duitsen Oorlog, veur de lèste kier zie gebeed oetbreide) tot 1918 (ind vaan 't Twiede Riek) waor Pruses in de volgende [[provincie]]s verdeild (hoofstei tösse häökskes):
* [[Brandenburg]] ([[Potsdam]])
* [[Hannover (landj)|Hannover]] ([[Hannover]])
* [[Hesse-Nassau]] ([[Kassel]])
* [[Pommere]] ([[Stettin]])
* [[Posen (Pruse provincie)|Posen]] ([[Poznań|Posen]])
* [[Oos-Pruses]] ([[Kaliningrad|Keuningsberg]])
* [[Wes-Pruses]] ([[Gdańsk|Danzig]])
* [[Rijnprovincie]] ([[Koblenz]])
* [[Sakse (land)|Sakse]] ([[Maagdebörg]])
* [[Silezië]] ([[Wrocław|Breslau]])
* [[Sleeswiek-Holstein]] ([[Sleeswiek]]/[[Kiel]])
* [[Wesfale]] ([[Munster (Noordrien-Wesfale)|Munster]])
Opmerking: Tot 1878 waore Oos- en Wes-Pruses in ein provincie ''Pruses'' vereineg.
[[Categorie:Historische len]]
| |||