Papoea-Nui-Guinea: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K nog 'ne bron |
euver de bieste, mèt daank aon hiel recint oonderzeuk ouch |
||
Tekslien 58:
==Fysische geografie==
Papoea-Nui-Guinea ligk in de trope, kort oonder d'n [[eveneer]]; de noordelekste eilendsjes ligke oongeveer op 1°ZB, in 't zuie kump 't tot 12°ZB. 't Land is 't 54e groetste land op de wereld, e bitteke groeter es [[Zwede]]. 't Land besteit oet 't oostelek deil vaan 't eiland [[Nui-Guinea]] en e groet aontal kleinder eilen. Relatief kort um 't 'vasteland' ligke de eilen [[Manus]], [[New Ireland]] en [[New Britain]]. Tösse dees eilen en 't hoofeiland ligk de [[Bismarckzie]]. Mie nao 't ooste ligk [[Bougainville]]; dit is geografisch deil vaan de Salomonseilen. De [[Salomonszie]] tösse 't hoofeiland en deze kette huurt ouch gooddeils tot Papoea-Nui-Guinea. Zuielek vaan 't (ei)land, riechting Australië, ligk de [[Golf vaan Papoea]] en de [[Koraolzie]]. De [[Torres Strait]], mèt de [[Torres Strait-eilen]], huurt gooddeils bij dit lèste land, meh e paar eilen valle oonder Papoea-Nui-Guinea. Groetste revere zien de [[Fly (reveer)|Fly]], die veur e deil op de grens mèt Indonesië ligk (es eineg natuurlek deil vaan die grens) en de [[Sepik]].
Dweers euver Nui-Guinea löp e [[hoeggebergde]], boevaan [[Mount Wilhelm]] 4509 meter d'n hoegste berg is. 't Land kint ouch versjèllende [[völkaon]]e. Papoea-Nui-Guinea is riek aon delfstoffe, in 't bezunder [[goud]], [[zèlver]] en [[koper]].
===Levende natuur===
De natuur vaan Papoea-Nui-Guinea is neet homogeen: de versjèllende kleinder eilen höbbe aander natuur es 't hoofeiland, dewijl dat noe zjus weer väöl soorte deilt mèt 't Indonesisch deil. In eder geval laote ziech twie dinger dreuver zègke. In de ierste plaots heet de natuur vaan 't land dudeleke euvereinkomste mèt die vaan Australië: me vint ouch hei nog [[cloacadiere]] (''Monotremata'') en [[buildiere]] (''Marsupialia'') te euver. In de twiede plaots is de natuur hendeg divers: gans Nui-Guinea maak mer 0,5% vaan 't wereldoppervlak oet, meh kint zoe al 4.600 inheimse [[gewervelde diere|gewervelde]]. (Lèt wel: die koume neet allemaol ouch in Papoea-Nui-Guinea veur.) Daobij is de natuur op 't eiland relatief oongerep, umtot 't gein diechte, technisch oontwikkelde bevolking gaof die de bosse veur landbouwgroond of bouw neerhaolde.
Umtot 't eiland tropisch (heit en vochteg) is, vint me hei aander cloacadiere en buildiere es in/op Australië. 't Eiland kint twie endemische soorte [[aomzeikegele]] (''Tachyglossidae'') en versjèllende [[boumkangoeroes]] (''Dendrolagus''). De inheimse [[possums]] weure [[koeskoeze]] (''Phalangeridae'') geneump. [[Mojerkookdiere]] (''Placentalia'') koume hei ouch veur, meh zien beperk tot de [[moesechtege]], die oet Azië zien koume euverloupe. 29 geslachte zien inheims, aander nog zien mèt de mins mètgekoume, wie ouch aander zoogdiere (boete de mins zelf oonder mie de [[Nui-Guineadingo]], ''Canis lupus dingo var.''). Vaan de hoonderde soorte [[veugel]] zien 'rs 320 endemisch in Nui-Guinea, boe-oonder de [[Paoea-jaorvogel]] (''Rhyticeros plicatus'') en de [[Nui-Guinese harpij]] (''Harpyopsis novaeguineae''). In de versjèllende aofgeslote vallei weure nog geregeld nui soorte (veural klein) bieste oontdèk, dèks herdisse en amfibieë. Zoe oontdèkde me in 2012 't minuscuul [[kwakkers en króddele|kwekkerke]] ''[[Paedophryne amauensis]]'', endemisch in Papoea-Nui-Guinea, wat mer tösse de 7 en 8 mm mèt en daomèt 't alderkleinste tot noe touw bekind gewerveld dier is.<ref>[http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0029797 PLoS ONE - Ecological Guild Evolution and the Discovery of the World's Smallest Vertebrate]</ref>
==Cultuur en demografie==
Regel 74 ⟶ 77:
==Bronne==
[[:de:Liste der Städte in Papua-Neuguinea]], [[:en:Geography of Papua New Guinea]], [[:Fauna of New Guinea]]
===Rifferenties===
<references/>
{{Azië}}
| |||