Palau: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting |
veerdeg |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{landjtabel|
| naomlandj = Palau
Regel 29 ⟶ 28:
* [[Airai]]
* [[Angaur]]
* [[
* [[Kayangel]]
* [[Koror]]
Regel 46 ⟶ 45:
==Fysische geografie==
Palau is 't 182e land nao oppervlaakde, e bitteke kleinder es [[Andorra]]. Palau besteit oet versjèllende grupkes eilendsjes, die geografisch gezeen deil oetmake vaan de [[Caroline]]-arsjipel. De groetste eilen, en ouch de gróp boe ziech de bulk vaan de bevolking concentreert, zien [[Babeldaob]], Koror en Peleliu, die mèt nog get kleinder eilen in e barrièrerif ligke; Angaur ligk dao kort zuielek vaan, 't atol Kayangel noordelek, de oonbewoende [[Rock Islands]] westelek. De res vaan 't land weurt samegevat in de ''Southwest Islands''; die de staote Hatohobei en Sonsorol umvatte. Sonsorol besteit oet versjèllende, zier klein eilendsjes. Umtot de mieste eilendsjes zoe klein en dèks organisch vaan natuur zien, koume ze neet hoeg bove de watervlaakde oet, meh op Babeldaob haolt me 242 meter mèt de [[Ngerchelchauus]]. Palau heet e tropisch zieklimaot: de gemiddelde maximumtemperatuur bedreug in Koror 28,4°C, mèt minimaol versjèlle in maondgemiddeldes en de regeval is zwoer, veural in de zomermaond vaan 't Noordelek Haafroond.
===Levende natuur===
Palau deit relatief väöl um zien typische eilandnatuur te beheuje. Zoe gief 't in gans de territoriaol waters vaan 't land e zierizzervaot boe me neet op [[hejje]] maag jaoge/vèsse, en boe de vèsvangs in 't algemein streng is begrens. In dit water kump ouch de [[zaajtwaterkrókkedil]] (''Crocodylus porosus'') väöl veur; neet allein in zie meh ouch in 't binnewater. Versjèllende [[veugel]] koume veur: 't land kint 143 soorte, boevaan 'rs 10 [[endemie|endemisch]] zien, 3 ingeveurd en 17 zeldzaom breujers of [[daolgas]]te. Oonder de endemische veugel, wie de [[Palau-uil]] (''Pyrroglaux podarginus''), koume väöl soorte nog algemein veur - de natuur in 't toch wel diechbevolk land is dus nog good geconserveerd. Wat de [[zoogdiere]] betröf gief 't, boete de gebrukeleke [[ziezoogdiere]] ([[walvèsechtege]], [[ziekeuj]]) en [[vleermuis]], ouch 'n door de Pruse geïntroduceerde kolonie [[Java-aap|Java-ape]] (''Macaca fascicularis'') op Angaur, die dao verwèlderd leef.
==Cultuur en demografie==
De inheimse Palause cultuur kinmerk ziech oonder mie door 'n martilineair systeem, wat oonder mie 't houweleks-, èrf- en femilierech bepaolt.
===Etnische gróppe===
De inheimse Palauers, die zoe'n 70% vaan de bevolking vörme, weure tot de [[Melanesië]]rs gerekend, allewel tot de cultuur ouch [[Micronesië|Micronesische]] en [[Polynesië|Polynesische]] eleminte heet. De bewoeners vaan de Zuidweseilen zien daorentege, op groond vaan taol, echte Micronesiërs. Väöl lui in de eilen zien gedeiltelek of gans vaan Aziaotische, lees Japanse, aofkóms, door de kolonisatie vaan de Japanners in de ierste hèlf vaan d'n twintegsten iew.
===Taole===
De hooftaol is 't [[Palauaans]], ein vaan de twie lendelek officieel taole. Dit is 'n [[Austronesische taole|Austronesische taol]], meh ze huurt in tegestèlling tot naobertaole neet tot de Micronesische taole. De taol is aon gein aander taol ech ing verwant, me heet zien kortbijste verwante mesjiens nog op [[Celebes]] en de [[Soenda]]-eilen.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=pau Ethnologue report for language code: pau]</ref> De aander officieel taol, 't Ingels, weurt op Palau neet väöl es ierste taol gebruuk. De twie staote die de Zuidweseilen vörme höbbe weer aander taole: 't [[Sonsorolees]] en 't [[Tobiaans]] (op Hatohobei), welke lèste taol mesjiens mèt oetsterve sjijnt te weure bedreig.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tox Ethnologue report for language code: tox]</ref> Dees twie taole hure tot de [[Micronesische taole]] (veural ing verwant aon 't [[Trukees]] vaan de [[Federaol Staote vaan Micronesië]]) en zien officieel op staotniveau. Dees erkinning tröf ouch 't [[Japans]], wat door väöl Palauers (zeker de awwer lui) weurt beheers, meh veural weurt gesproke op Angaur.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=PW Ethnologue report for Palau]</ref> Ouch [[Tagalog]], zij 't neet officieel, weurt väöl door Filipijnse immigrante gesproke.
===Religie===
Bij de volkstèlling vaan 2005 waor 49,4% vaan de bevolking [[roems-katheliek]], 21,3% [[protestantisme|protestants]] (veural [[evangelisch christendóm|evangelisch]]), 8,7% [[Modekngei]] ('n syncretische religie gebaseerd op 't christendóm en traditioneel inheimse religie) en 5,3% [[zevendendaagsadventiste|zevendendaagsadventis]]. 't Gief klein [[joededóm|joedse]] en [[islam]]itische gemeinsjappe.
==Historie==
De eilen die Palau vörme zien sinds lèstes 1000 veur Christus (en mesjiens al 2500 v. Chr.) bezoch door versjèllende immigratiegolve, veurnaomelek vaan Austronesische aard. De oersprunkeleke bewoeners kaome mesjiens vaan de [[Filipijne]]; zoe'n 900 jaor gelede heet ;t [[negrito]]volk op 't eiland gewoend. De huiege inboorlinge koume, aon hun taol te zien, mesjiens vaan de Indonesische Soenda-eilen. Of de Spanjole op hun oontdèkkingsreize Palau höbbe gezeen is neet dudelek. 't Ieste contak mèt Europeaone liet ziech pas mèt zekerheid vasstèlle in de [[achtienden iew]], wie Britse handelere door 't gebeed trokke. In de negentienden iew begóste de Spanjole 't gebeed, wat ze al sinds iewe claimde, te kolonisere, meh väöl kaom dao neet vaan en in [[1899]] verkochte ze de eilen aon [[Duitsland]]. De Duitsers naome de kolonisatie get serieuzer, meh nao d'n [[Ierste Wereldoorlog]] woorte hun de eilen aofgenome en aon [[Japan]] in mandaot gegeve. Dit land begós pas ech deepgoond te kolonisere, wat depe spore heet naogelaote in de sameleving (zuug bove). In [[1944]] pakde de Amerikaone de eilen es oonderdeil vaan d'n [[Twiede Wereldoorlog]], boeveur de [[Slaag bij Peleliu]] woort gelieverd. Dees campagne doort mier es twie maond es kósde good 2.000 Amerikaone en wel 10.000 Japaneze 't leve. Nao d'n Oorlog kraoge de VS 't land oet naom vaan de VN in voogdij. Wie ind jaore 1970 de Federaol Staote vaan Micronesië woorte gevörmp, besloot Palau dao boete te blieve en 'nen eigen otonome staot te vörme. In [[1981]] traoj de groondwèt in wèrking (die es bezunderheid had de ierste 'atoomvrij' groondwèt vaan de wereld te zien). Loupende de jaore 1980 en begin jaore 1990 bereide me de oonaofhenkelekheid veur. Die woort in [[1994]] bereik, mèt 't ind vaan 't voogdijsjap (25 mei) en 't in wèrking trejje vaan 't Verboond vaan Vrij Associatie. De VS blieve hei-oonder, wie in aander veurmaoleg VS-gebeed in de Stèl Oceaon, verwantwäördelek veur de defensie. Palau heet ziech oontwikkeld tot e belastingparadies, al höbbe wètte tege witwesse dat in 2001 sterk beperk.
==Bronne==
''Dit artikel is goodddeils gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Palau&oldid=468577232 dees versie]; wijer veur bittekes op [[:en:Geography of Palau]], [[:en:List of birds of Palau]] en [[:en:List of mammals of Palau]]''.
[[:en:Geography of Palau]]▼
===Rifferenties===
<references/>
{{Oceanië}}
| |||