Reinsjtein
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
'ne Reinsjtein ies 'ne sjtein, dae de rein (grens) van 'n sjtök (akker)land of perceel markeert. Dat gebeurt door die grenssjtein op de heuk van 'n bepaald perceel te plaatse. Tösje de percele leet me meistal 'n baan land, de rein, óngeploog. Dao-op goajde me dan sjtein en puime (landaafval). Hie-op en tösje greujde dan typische reinplante zoa-es de reinevaar of reinvaan. Op dees meneer woort de grens dudelik aangegeve.
Historie bewirk
't Gebruuk um reinsjtein (grenssjtein) toe te passe zou al ièwenoud zin. In 't begin pakde me daoveur 'ne zjwerfknap, dae op 't land gevónge waor. Later, toen d'r hoezer en kesjtièle van gekapde sjtein geboewd woorte, pasde me ouch die sjtein, helsjtein of andere natuursjtein, toe. De initiale van de eigenaer woorte dan d'r in oetgekap. In Nederlands Limburg en Belsj Limburg woort o.a. de blauwe sjtein oet Visé daoveur gebruuk. Dèks sjtoon in zoane sjtein ouch de lèttersj P.E (persoonlik eigendom) oetgekap. Ouch zeukde me lankwerpige sjtein oet de kiezelkoel veur dat doel.
Veural nao de kadastermetinge, die plaatsvónge nao de Franse tied ies 't gebruuk bekènd. De plek woa de reinsjtein loog of sjting woort es "heilig" besjouwd.
Emes, dae foetelde mèt de grenssjtein kreeg 'n zjwoar sjtraof. In de Miedelièwe kreeg 'r dan sóms 'n hand aafgehouwe.
Drie getuge bewirk
In vreuger tied waor 't op 't land ouch gebrukelik, dat bie 'ne reinsjtein, in de grónd, drie "getuge" woorte geplaats, in de vörm van drie kleiner sjtein, woamèt same 'ne driehook woort gevörmp. Die driehooksvörm houw te make mèt 'n oud-Christelik symbool van de Heilige Drie-einheid. De oetdrökking "op 't heilig oug vare" sjteit hiemèt in verband. Es de boer bie 't ploge de reinsjtein neet koes vinge, ging hae ploge op 't heilig oug, oftewaal mèt de bèste wil um de gooj grens aan te houwe.
De Sjtok of de sjeidsjtok bewirk
Vreuger woorte ouch waal knotbuim geplant um de grens van 'n land aan te geve. Zoane boum woort de sjtok of de sjeidssjtok geneump. Veural tej buim es de esj, de meidoorn en de haagbeuk woorte veur dat doel geplant.
Grenze bewirk
Ander menere um de grens aan te geve zint moere, hèkwerke, sjöttinge, hègke, tankel- en andere draod, sjtankètsele, 'n verhuèging in 't land, 'n beek of rivier en grenspäöl. Um de grenze tösje leng, bv Nederland en Belsj en Nederland-Duutsjland, ziechbaar te make zint d'r indertied genummerde grenspäöl geplaats.
