München

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

München

Waope	Kaart
Waope vaan München	München en zien ligking in Duitsland
Basisgegeves
Bundesland	Beiere
Regierungsbezirk	Oberbayern
Oppervlak	310,46 km²
Inwoeners	1.353.186 (31 december 2010)
Bevolkingsdiechheid	4359 Inwoeners/km²
Huugde	519 m baove NN
Poscodes	80331–81929
Netnommers:	0 89
Kfz-Kènteike	M, MUC
Gemeintesleutel:	09 1 62 000
Officieel website:	stadt.muenchen.de
Politiek
Börgemeister:	Dieter Reiter (SPD)

München (op 't Beiers: Minga) is 'n stad in 't zuie vaan Duitsland. München is de hoofstad vaan de deilstaot Beiere en is mèt mie es 1,3 mieljoen inwoeners de daarde stad vaan Duitsland (nao Berlien en Hamburg). Door de stad löp de reveer de Isar.

Naom

De naom München kump vaan 't Aajdhoegduits Munichen wat zoeget wie bij de monnike of bij 't kloester beteikent. 't Waor daan ouch 'ne Benetictijner mónnik, dee de stad in 1158 gestiech zouw höbbe. De mónnik is ouch trök te zeen op 't waopesjèld vaan de stad.

Historie

Oersprunk

In 1158 weurt veur 't ierst genump, me besjouwt dat jaor ouch es 't jaor dat München gestiech moot zien. De graof vaan Sakse en Beiere heet daan 'n brögk euver de Isar bij e benetictijnerkloester laote bouwe langs de Zaajtroute. In 1175 krijg de stad zien stadsrechte. In 1240 kump de stad in han vaan Otto II vaan Wittelsbach. Wie 't graofsjap vaan Beiere in twieë weurt gesplits in 1255, weurt München de residens vaan de graove vaan Opper-Beiere. Wie graof Lewie IV kiezer vaan 't Heileg Roems Riek weurt in 1328 krieg de stad mie mach en verkrijg de stad 'n monopolie op de zaajthandel.

Contrareformatie

Stadsaonziech vaan München.

In 1506 koume de gesjeije deile vaan Beiere weer bijein, München weurt de nui hoofstad. In de zestienden iew is München 't centrum vaan de Duitse Contrareformatie; in 1609 weurt hei de Katholieke Liga opgeriech. De liga waor 'n reactie tege de Protestantse Liga. Beide vörmde strijende partije in d'n Daartegjaoregen Oorlog. In 1632 veroverde Gustaaf II Adolf vaan Zwede de stad. Bijnao eindaarde vaan de Münchenere störf aon de ötsepes tösse 1634-1635. Evekes bleujt de stad oonder 't gezag vaan Beierse hiersers mèt de barok. Ze mós evels ouch lije oonder de bezèttinge vaan de Habsburgers in 1704 en 1742. 'n Nui periood brik aon es München in 1806 de hoofstad weurt vaan 't nui Keuninkriek vaan Beiere. Ouch de Ludwig-Maximilians-Universität München (opgeriech in 1472) verhuis nao München.

De bei Wereldoorloge

D'n Ierste Wereldoorlog is 'ne slechten tied veur München. 't Gief e tekort aon ete en branstof en Fraankriek bombardeert de stad. Nao d'n oorlog gief 't in München politieke oonras. Mèt de umwenteling vaan november 1918 moot keuning Lewie III vlöchte; heer zouw de lètste keuning vaan Beiere zien. Nao de maord op de premier vaan Beiere in 1919 weurt de Beierse Raoderepubliek oetgerope. In 'tzèlfde jaor make de vrijkorpse 'n ind draon. Ouch in 1923 gief 't politieke spanninge; Adolf Hitler en zien aonhengers perbere 'ne coup te plege op de Weimar-republiek (zuug Hitlerpoetsj). In 1933 kump Hitler toch aon de mach en weurt München bekind es Hauptstadt der Bewegung (Hoofstad vaan de Beweging buutend op de beweging vaan 't nationaal socialisme). Meh ouch de verzetsgróp vaan de Weiße Rose waor in dees stad actief. In d'n Twiede Wereldoorlog weurt de stad zwoer versjendeleerd mèt versjèllende bombardeminte. De stad (die door de Amerikaone waor bezat) weurt weer opgebouwd zoewie ze waor, in tegestèlling tot aander Duitse stei. In 1957 euversjrijt München de grens vaan ein mieljoen inwoeners. De Olymische Zomerspeule vaan 1972 in München weurd bekind um de terreuraonsleeg op Israëlische atlete.

Allewijl

In de lèste decennia oontwikkelt München ziech tot 'n modern en rieke stad. De economie in de stad besteit veural oet de technische sector. München is noe ein vaan de däörste en veilegste woenstei vaan Duitsland en heet 'n hoeg kwaliteit vaan leve.

Stadsgeziech

• 
  Neues Rathaus (Nui Raodhoes).
• 
  Frauenkirche (Slevrouwekèrk).