Lake-industrie
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
 |
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke. |
De lake-industrie hool zich bezig mèt 't make van lakense sjtóf. Hiebie maog me neet deenke an sjloppelige of lakes zoewie v'r die allewiel gebroeke, mae an sjtóf gemakd va wól.
Lake is 'ne wólle sjtóf dae örsj gewaeve en vervólges wert vervilt, oeëdeur e wermer is wie gewaeve sjtóf mae sjterker wie vilt. Lake waor al bekaand bie de Kelte en waoërt nao de verovering van Gallië ooch populair bij de Romeinen. Vanaaf de late middelieëwe wert d'r sjtóf populair oonder groeëte dele van de bevolking, väöral ömdat e sjlietvas en wateraafsjtoeëtend waor. Hiedäör góng lake klèjjaasj lang mèt en how 't wènning oonderhaod nuëdeg.
De versjille in pries en kwaliteet waore groeët en dör 't gecompliceerde productieproces waor 't min of mieë e luxe-product. Dit how töt gevolg dat 't make va lakense sjtóf al flót 'n zaak van gespecialiseerde ambachtluuj waoërt, terwiel e groeët deel van de plattelaandsbevolking zich nog klèjde in hoesgesjpónne en gewaeve sjtóf.
De lake-industrie how de neiging zich in bepaalde gebiede te concentrere, zoewie in d'r Euregio Maas-Rien in Aoke, Vols, Monschau,Eupe en Verviersj mae ooch in Noord-Fraankriek, Vlaandere en Holland. Tusje 1150 en 1400 vón de väörnaamste productie plaatsj in diverse Vlaamsje sjtaej, mae nao 1400 greujde de lake-industrie van Leide oet töt de belangriekste in Europa. Nao 1500 begoes me ooch in ander dele van Europa, mèt name Ingelaand, lake te producere. In Italië waoërt Florence e belangriek centrum.
Productie
bewirk- De ruw wól waoërt gególle en aangeveurd. Örsj oet Nederland en Vlaandere, mae later mètstens geïmporteerd oet Ingelaand en Sjotlaand.
- De wól waoërt, nao e oetgebreid waesj- en kemproces, geverfd en töt dräöj gesjpónne.
- D'r lakewaever sjpande z'n dräöd óp 't waefgetouw en waefde 't lake töt 'n väörgesjraeve maot.
- D'r vólder bewèrkde 't waefsel öm de vezels vaster ineen te wèrke en zoe te vervilte. 't Wèrkwaoërd 'vólle' betekent 't zelfde wie 'vulle'.
- Nao 't vólle deur veutvólders of in de vólmäöële waoërt 't lake op 'rame' gesjpanne öm wer ópgerèkt te waeëre. De 'rame' waore rechóp in d'r groond gezatte päöl mèt dwaeërsjlatte. An dès latte en päöl zote häök zoedat 't lake bies de zjuuste lengde en brèjde koos waeëre ópgerèkd.
- Vervólges waoërt 't lake 'geruwd' (gebäörsjteld) in éng richting, oeëdör d'r sjtóf wer get mieë volume kreeg en soepeler waoërt. Dör in éng richting te bäöërsjtele goof me d'r sjtóf 'ne dudeleke 'vleug': alle haore sjteunt éng ziej oet. Bie 't verwèrke van e lake töt e kledingsjtuk moes d'r vleug nao d'r oonderkaant van e kledingsjtuk wieze, zoedat water in die richting van d'r sjtóf aaf koes lope. Deurder lakesaoërte waoërte a allebèj de kaante geruwd.
- Daonao waoërte de deurder lakes 'gesjaore' (druuëgsjaere): mèt groeëte sjieëre waöërte oetsjtaeëkende pluuskes en haoren aafgesjnaoëje, zoedat 't gebäörsjtelde waefsel 'n effe óppervlak kreeg
- Vervólges waoërt d'r geappreteerd, wat wilt zègke dat 't lake óp glaans waoërt gebrach. Hieväöër waoërt sandelhootaoëlie gebroekd.
- Tusje al dès sjtep waoërte käöringe oetgeveurd die mèt loeëde zieëgele waoërte gemerkt.