Kolonie (staotkundeg)

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

'n Kolonie of Colonie is 'nen term dee in de polletieke weitesjappe zoeväöl meint es 'n territorium wat door boetelenders weurt geregeerd. 't Stiechte vaan kolonies steit bekind es kolonisatie. 't Veurstendersjap veur 't opriechte en/of behawwe vaan kolonies weurt kolonialisme geneump. Dees ideologie weurt euver 't algemein gezien es deil vaan 't modern imperialisme. De formelen term veur eine dee in 'n kolonie hojs is 'ne koloniaol. Veur koloniaole oet Oos-Azië, mèt naome Indonesië oonder Nederlands heersjap, woort veurger ouch dèks 'nen informelen term gebruuk: 'nen oosgenger. Door moyen vaan dominantie vaan koloniserende len blieve kolonies administratief gesjeie vaan 't koloniserend land (wat ouch-wel de metropolitaonse staot genump weurt en informeel ouch 't "mojersland"). Dit is dus gaans aanders es de situatie boe-in Nederlands Limbörg deil woort vaan Nederland en dus gans en al, ouch in terme vaan börgerrechte, Nederlands gebeed woort (gein kolonie dus).

D'n term "kolonie" kump vaan 't Latien, um percies te zien oet 't Roemeins Riek, boe d'n term colonia woort gebruuk veur nui groondgebeed. Colonia kaom daan weer vaan 't Aajdgrieks apoikia, wat "wied eweg vaan hoes" meint.

Historische kolonies

Nederland

De kommende kolonies vele historisch oonder Nederland: Nederlands-Indië en Nederlands-Nui-Guinea (allewijl veural Indonesië mer bis 1815 waor ouch 'n deil vaan allewijl Papoea-Nui-Guinea deil heivaan), Suriname, Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint-Maarten, Sint Eustatius en Saba. Daovéúr goof 't ouch Nederlandse kolonies in 't allgewijl New York, Brazilië, Guinee, Zuid-Afrika, Goudkös, Sri Lanka en Taiwan.

Belsj

Veur 't Belsj geit 't historisch um de kommende kolonies: Belsj-Kongo (allewijl Kongo (Kinshasa)), Ruanda-Urundi (allewijl Rwanda en Burundi) en de Lado-enclave (deil vaan 't allewijl Soedan). Daovéúr goof 't ouch kolonies in Santo Tomas (deil vaan 't allewijl Guatemala), Entre Ríos (deil vaan 't allewijl Argentinië) en Tianjin (deil vaan 't allewijl China).

Duitsland

Duitsland had kolonies bis 't ind vaan d'n Ierste Wereldoorlog. Daonao moos 't die aofgeve aon Fraankriek en 't Vereineg Keuninkriek umwille vaan 't Verdraag vaan Versailles. 't Góng um dees kolonies: Duits-Zuidwes-Afrika ('t allewijl Namibië), Tongoland (de allewijl len Togo en Ghana), Duits-Oos-Afrika (allewijl Burundi, Rwanda en Tanganyika, wat 't vasteland vaan 't allewijl Tanzania is) en Duits-Kameroen (allewijl Kameroen en e klein deil vaan Nigeria).

Allewijl kolonoies

De gebeede die allewijl door de Vereinegde Naties (VN) weure erkènd es kolonies weure officieel soeverein gebede zoonder zelfbestèl geneump. Dezen term lieket op 't ierste geziech 'ne groete paradox. Soeveiniteit rös naomelek op 't ideaal tot 'ne staot zien eige bestèl heet. 't Idee hei is evels tot dees gebede wel zelfbestèl zawwe kènne höbbe mer tot zie dit (nog) neet höbbe gekrege. Op dees lies staon neet alle euverziese gebeede. Zoe weurt beveurbeeld Curaçao neet es kolonie gezien. Allewel 't eilaand deil oetmaak vaan 't Keuninkriek vaan de Nederlen heet 't väöl autonomie en maag 't dat op eder momint oetbreie. Frans-Polynesië, beveurbeeld, weurt evels wel es kolonie bestömpeld umtot 't gans en al oonder mach vaan de Franse hoofstad Paries vilt.

Op force vaan de VN gief 't nog vief len die wèrkelek kolonies höbbe: Fraankriek, Nui-Zieland, Spanje, 't Vereineg Keuninkriek (VK) en de Vereinegde Staote (VS). Dit laot zien wieväöl 't modern kolonialisme is verweve mèt de historie vaan Wes-Europa. De euvergebleve kolonistische len zien naomelek óf zelf Wes-Europees (Fraankriek, Spanje en 't VK) óf hun bestaonsrech is historisch gezien e produk vaan ieder Wes-Europees kolonialisme (Nui-Zieland en de VS).