Kesjteël Bor
- Dit artikel is gesjreve in 't Gelaens. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Bors, es te dit dialek sjpriks.
Kesjteël Bor is 'n kesjteël gelaege in 't gelieknamige Nederlands Limburgse kirkdörp Bor dat taengewoordig deil oetmaak van de gemeinte Zittert-Gelaen.
Besjrieving van 't kesjteël
bewirk't Hujige kesjteël besjteit oet de rewien van 'n classicistisch rechhokig awt-adelik hoes mèt veer hooktaores en 'n aafzunjerlik gelaege veurbörch en veurmalige kesjteëlboerderie. Dees veurbörch besjtónd oarsjprunkelik oet drie aaneingesjloate vleugels róndjóm 'n bènneplaatsj, 'ne noordelike vleugel bestaonde oet 'n rentmeistersweuing en sjtèl, 'ne middevleugel mèt sjtèl en sjure en 'ne zujelike vleugel mèt 'n koetsjhoes, 'ne tiendsjuur en 'ne paerdssjtal. De middevleugel is in de 18e eëuw aafgebraoke en in 1989 is op dees plaatsj 'ne moderne nuujboew geboewd. 't Kesjteël, gelaege bènne 'n ómgrachting, is in augustus 1930 door 'ne brandj vèrwoes. 't Waas opgetrokke in de Maaslandjse renaissance boewsjtiel mèt hèlsjteine raamomliestinge en met mergelbènj es bieze op de heuk van de hooktaores en es aafliening van de verdepinge.
Gesjiedenis en eigenaere
bewirkDe eësjte vermèlding is 't jaor 1150 toen sjprake waas van 'n middeleëuws kesjteël, gelaege op de plek van de hujige rewien, dat eigedom waas van Gozewijn I van Bor, de awste bekènde Heër van Bor. Hae verkoch 't kesjteël in 1154 aan Hendrik II van de Leyen, prins-bisjop van Luuk en zoon van graaf Hendrik I van Limburg en hertog van Neder Lotharinge. Vervolges kaom 't kesjteël in eigedom van achtereinvolges de gesjlachte ‘van Valkeberg’ en ‘van Salm’ en in 1400 verkoch Jan van Salm 't kesjteël aan hertog Willem III van Gulik. In 1538 woort 't versjterkte hoes Bor deils aafgebraoke. Nao ein korte beweuning door de familie van Drimborn, kaom 't kesjteël weer in hènj van de van Guliks. In 1647 verkoch Wolfgang Willem van de Palts, graaf van Gulik, de restante aan Jan Arnold van Leerode, 'ne graaf oet 't Duutsje Heinsberg. Hae leet in 1666 't hujige kesjteël es een prónksjlot boewe vlak bie awwe kesjteël.
De lètste graaf van Leerode dae 't kesjteël bewoonde waas Frans Adam. Hae waas teves de lètste dae de titel van rieksgraaf veurde. In 1813 woort Maximiliaan van Leerode, dae tot dan de heërlike rechte haej die op zien bezittinge rösde, door de Franse Tied gedwónge om zien bezittinge, wo-ónger de kesjteële Bor en Grasbrook en de bie dees kesjteële gelaege watermeule en wèndjmeule te verkoupe. Dit beteikende teves 't einje van de Heërlikheid Bor en Maximiliaan vertrok vervolges nao zien Prusies sjtamsjlot.
Nuje eigenaer woort Lodewijk Matheus Gilissen, 'ne industrieel oet Mesjtreech. De erfgename van Gilissen verkochte op hun beurt de gojere aan de gróndjeigenaer Hendrik de Cramer, getrouwd mèt Elise Ransonnet. Hunne erfgenaam waas dochter Joanna Clementina de Cramer, getrouwd mèt Jean Baptist Barbou de Roosteren en later mèt de Belsje graaf Amédé du Puis de Watremont. Häöre zoon Johannes Barbou erfde 't kesjteël Grasbrook mèt aanhäörigheje en häöre zoon oet 't tweide huwelik, Henri du Puis de Watremont, erfde ' kesjteël Bor mèt aanhäörigheje. Henri overleej in 1906 wonao ouch 't kesjteël Grasbrook aan Jean Barbou verveel. Ziene zoon Etiënne erfde 't kesjteël en was de lètste beweuner tot 't in augustus 1930 door brandj woort verwoes.
't Heje
bewirkIn 1955 verkoch de femielie van Barbou de Roosteren 't kesjteël aan de gemeinte Bor. Tot 'ne herboew van 't aafgebrende kesjteël is 't noajt gekómme. Waal woort de kesjteëlboerderie en de veurbörch in de jaore 1989-1990 gans hersjtèld, terwiel geliektiedig de nuje middevleugel woort geboewd. Hienao woorte dees geboewe gebruuk es sjtadhoes van de gemeinte Bor. Nao 'n gemeintelike herindeiling in 2001, woort Bor opgenóme in de nuuj gemeinte Zittert-Gelaen en woorte de geboewe gebruuk es gemeintelik archief. Achter de kesjteëlrewien ligk 't kesjteëlpark dat taengewoordig es wanjelpark en derepark is ingerich. Zao vundj me hiej ónger meë lynxe, rendere, flamingo's en berberape.
Óm de kesjteëlrewien veur verder verval te beheuje is in 2000 'n consolidatieproject oetgeveurd.
Bron
bewirk- Euverzètting van oet Wiki nl.