Dante Alighieri

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Dante Alighieri (Firenze 1265 – Ravenna 1321), kortweeg opvallend dèks Dante en neet Alighieri, waor 'nen diechter en weurt dèks de sjöpper vaan de Italiaanse literatuur geneump en de literatuur vaan de Renaissance. De literaire Renaissance kenmèrk ziech naomelek aon 't laankzaom aofsjeid numme vaan 't Latien es staanderd literairen taol en veur Europa euvergaon nao 't gebruke vaan de voukstaol en later ouch 't staanderdeziere vaan de voukstaole bis natietaole. Allewel väöl historici de periood vaan Dante nog zien es de laote Middeliewe, gief 't zeker al de ierste kènmerke vaan de Renaissance in zie wèrk en zien visies, die allemaol zien oontsande in 't allewijl Italië, boe zoewiezoe de Renaissance begos, dewijl de res vaan Europa nog dudelek in de Middeliewe zaot. Veurts gebruke aander historici Dantes wèrk zjus es 't begin vaan de Renaissance, boedoor v'r volges die theorie Dantes wèrk gaans en al Renaissance-wèrk kènne numme. Evels waor Dantes wèrk hendeg relizjeus-getint en waor heer gans en al katheliek. Dit is evels 'n anti-kenmèrk vaan de Renaissance. Door dees dinger bijmekaar gief 't allewijl nog ummertouw hendeg väöl diskere euver bis welke struiming Dante ziech betaomt.

Zie leve

Dante betaomde ziech bis 'n aajd Florentiens geslech, kraog 'n zörgvöldeg opvoojing, lierde op zienen toer Latien, Frans en Occitaons en waor bevrund mèt veuraonstaonde mansluij van zien stad. Al vreug woort heer verleef op Beatrice Portinari. Op stök vaan zake hojde heer evels in 1285 mèt Gemma Donati. 'r Greuide op te middel vaan de heveg partiestrijd tösse de Welfe (pro-paus) en de Ghibellijne (pro-keizer), had 'n groet belaangstèlling veur polletiek, diskereerde dao ouch gere euver en betaomde ziechzelf bis de Welfe. Wie dees ziech te Firenze splètste in de Zjwarte (Neri) en de Witte (Bianchi), koos heer veur de mie gemaotegde Witte. In 1300 woort heer ein vaan de zès priori (stadsbestäörder). Weil heer bij de verdeideging van de stadsvrije tege paus Bonifatius VIII evels in kónflik mèt de paus kaom en wie in 1301 de Zjwarte in Firenze aon de mach kaome, woort Dante zoonder naobedink bis leveslaank ballengsjap vereurdeild. Rösteloes zweerf heer laangs de hove vaan Italië. In deen tied verwooj heer zie polletiek blikveld. Heer druimde vaan herstèlde einheid vaan Europa in ein herbore Romeins Riek vaan vreij, boe-iin de Pruusje keizer, meh ouch Italië, weer 'ne leiende rol zawwe höbbe te späöle. De lètse drei jaor vaan zie leve hojde heer in Ravenna, boe zie stoffelek euversjot rös in 'nen tómb bij de Santo Francesco Kèrk. In de S. Croce te Firenze vind me dös inkel 'ne lege cenotaaf. Es jonge lyricus sjreef heer in de dolce stil nuovo. 't Relaas vaan zien ideaal leefde voor Beatrice is te veende in de Vita nuova, 'n verzaomeling gediechte die evels vreger waore oontstande en die heer roontelum 1292 bundelde en vaan 'n verbinden prozakommetaor veurzoog. De oontmeuting mèt Beatrice beteikende veur Dante op negejaorege leeftied e nuij leve. De dolce stil nuovo steit neet wiet vaan de Provençaolse Troubadourlyriek mèt de fin'amors. In beij gevalle weurt de vrouw es oonberiekbaar veurgestèld. In de Vita Nuova vertèlt Dante tot heer Beatrice veur 't iers oontmótte went zie nege jaor aajd zien en wie zij häöm op 18-jaorege leeftied complementierd. Heer wil häör leefde winne, evels es gevolg daovaan weigert ze häöm häör complimènte, wat häöm bis waanhoop brink. Oetindelek hiemelt zie. Dante belaof tot heer euver häör zal sjrieve wat geinen inkele maan oets euver 'n vrouw heet gesjreve. Zien aander lyrisch veerze oet versjillende periood böndeld heer in de Rime. Kort nao zien verbanning begos Dante aon twie, oonvoltoeid gebleve, prozawèrk: De vulgari eloquentia (roontelum 1304) op 't Latien, meh euver de Iteliaoner taol en de deechköns. Heer pries d'r, tegeneuver 't Latien, 't volgare illustre, 'n Italiaans literair einheidstaol (tegeneuver de väöl dialekte). Il convivio (roontelum 1307) is 'n poging um de wiesbegeerte veur oongelètterde (vaandao op 't Italiaons gesjreve) tougaankelek te make aon de hánd vaan commentaar op inkel vaan zijn eigen veerse. 't Hendelt veural euver de Thomistische wiesbegeerte (Thomas vaan Aquino). De titel verwies nao Plato's Symposium. In 1313 publicierd heer de De Monarchia. Heer wies d'r op de noedzaok vaan 'n monarzjie en de sjeiing vaan wereldleke en gäöjleke mach. De keizer vaan 't Heileg Rooms Riek is verentweurding versjöldeg tegeneuver God, neet tegeneuver zien vertegeweurdeger, de paus. Dees gedechte heet al opvallentere väöl te make mèt 't later pertestántisme. Zien lier geit trök op Augustinus' gedechtes euver de Eerdse en de Hiemelse staot. Oet zien lètste levensjaore datere oonder aanderen twie pastoraole Latiense gediechte, de Eclogae en de verhendeling Quaestio de aqua et terre, 'n zjeograofisch-fillesofisch traktaot. Heer sjrijf ouch twelf Epistolae. 'n Bekènd is all amico fiorentino oet 1305, boe-in heer 'n verneijerd amnestie weigert. Weurstelend in de kultuureinheid vaan de christeleke Middeliewe, lever Dante daovaan 't sluutstök. Zie wèrk bestriek 't gaans leve vaan zienen tied; heer waor de groete diechterleke vörmgever vaan 't christelek wereldbeeld.

Brón

www.casa-in-italia.com
Het Einde van de Standaardtaal (Nederlands)