Damascus
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Damascus (Arabisch: دمشق, Dimasjq of (Dimasjq) al-sham; Syrisch: ܕܪܡܣܘܩ, Darmsuq) is de hoofsjtad va Syrië. 't Is e gouvernement en óch hoofsjtad van 't gouvernement Rif Damashq. 't Is boavedeen ee van de aodste sjteë óp g'n welt. D'r woeëne óngeveër 1,8 mieljoeën lüj. De agglomeratie hat 2,8 mieljoeën lüj. I d'r volksmónk heesj de sjtad óch Sjam.
Seër d'r oetbraak van d'r Syrische Burgerkreeg in 2011 weëd de sjtad regelmieësig getróffe durch terroristische aasjleëg en kreegsgeweld.
Geografie bewirk
Ligking bewirk
Damascus ligk in 't zuudweste va Syrië, óp e 680 à 690 meter hoeëg plateau. Vunneftieën kilometer westeliger ligk Libanon. De berg van d'r Anti-Libanon vurme hei de grens tussje de twieë leng. Twieë anger noaberleng, Israel en Jordanië, ligke óp respectievelig 45 en 100 kilometer aafsjtank. Vanoet d'r Anti-Libanon sjtruimt de Barada durch de sjtad. Ze veud de Ghouta, 'n oase, en indig get noardeliger in 'ne soat kómp óp 600 meter huëgde. D'r grónk oeë de sjtad óp geboewd is, is hiel vruchbaar. Um de sjtad hin guëf 't doarum vöal lankboew. Ten oeëste van Damascus ligk de Syrische Weusjte.
Klimaat bewirk
De sjtad hat e druëg klimaat, weil ze i g'ne reëgesjieëm va g'ne Anti-Libanon ligk. De zuëmere zint hiel druëg; de gemiddelde maximumtemperatoer is 46°C. I d'r winkter velt nieërsjlaag; sóms óch i de vorm va sjnee. De minimumtemperatoer ligk dan rónk d'r 0,5°C.
| Maand | Jan | Fib | Meë | Apr | Mei | Jun | Jul | Aug | Sep | Okt | Nov | Dec |
| Hoeëgste temperatoer [°C] | 12,4 | 15,1 | 19,1 | 24,2 | 29,6 | 33,9 | 35,8 | 35,6 | 32,6 | 27,7 | 20,3 | 14,1 |
| Lieëgste temperatoer [°C] | 0,5 | 1,6 | 3,8 | 7,4 | 10,5 | 14,3 | 16,5 | 16,0 | 12,6 | 8,3 | 3,8 | 1,5 |
| Reëge (mm) | 56 | 36 | 26 | 16 | 7 | 0 | 0 | 0 | 0 | 8 | 28 | 47 |
Ideling bewirk
't Gouvernement Damascus besjteet oet twieë sjteë: Damascus zelf en Yarmouk. De sjtad is verdild i nuëge distrikte, die بلدية (baladiyah) weëde geneumd.
Gesjichde bewirk
Ieësjte vermelding bewirk
Twintig kilometer zuudwestelig va g'n sjtad ligk Tell Ramad, e versjterk dörp óp 'ne kunsmieësige huëvel (vergeliekbaar mit 'n motte). Dit boewwirk sjtamt va 6.300 vuur Christus, meh 't guëf óch sjpoare va nog ouwer bewoeëning. De ieësjte sjriftelige brónne sjtamme va 1.350 v. Chr. en kómme oet 't Ouw Egypte. De Egypteneëre woar dök i kreeg mit de Hettiete, e volk oet Anatolië dat bis dan touw óch uëver de Levant heësjde.
Arameïsche herrsjappie bewirk
De ouw Egypteneëre verloare al gauw de mach i g'n regio. Al sjnel woeëd durch de Arameër e kuëninkriek gesjtich. Dat riek hool bis 733 v. Chr. sjtank.
Biebelse uëverlievering bewirk
In d'r biebel heesj dit kuëninkriek Aram. Damascus weëd ó.a. i book Genesis geneumd en woeëd volges dit book durch d'r kuëning David van Israel veroaverd.[1] Doanoa woare Israel (sjpieëder ónger Salomo) en Aram (ónger Reson) i kreeg miteenanger. I 1 Kuëninge en 2 Kuëninge weëd dit besjrieve.
Kuëning Resin va Damascus, vazal van d'r mechtige veldherr Tiglat-Pileser III, sjloot e verbónk mit kuëninkriek Israel en wool kuëninkriek Juda tot samewirking dwinge. Kuëning Achaz va Juda betalde evvel e groeët bedraag aan d'r lienheer, oeëdurch Juda 'ne vazalsjtaat van Assyrië woeëd. 't Riek va Resin woeëd doa-óp sjritwies veroaverd en koam dus in 733 v. Chr. tot val. Resin woeëd doanoa geëkseketeerd.
Aodheed bewirk
Noa d'r val van 't Nuibabylonische Riek koam Damascus aafwisselend i Greekse en i Perzische heng. Ieësj woeëd de sjtad veroaverd durch de Archaemenide, e Perzisch kuëningshoes. Kót nao d'r val van dit kuëningshoes veroaverde d'r Macedoniër Alexander d'r Groeëte groeëte dele van 't Midde-Oeëste, oeë-ónger 't allewiel Syrië. Sjpieëder regeerde zing ginneraals es ópvolgesj, die óngeree sjtried houwe uëver de verdeling van 't gigantische riek. De sjtad veel ónger de herrsjappie van de Seleucide. In 66 of 64 v. Chr. woeëd gans Syrië veroaverd ónger leiing van d'r Romeinse veldherr Pompeius. Damascus - dat i trümmere loog - woeëd durch de Romeine gans herópgeboewd. 't Guëf óch hüj nog get uëverbliefsele oet deë tied. 't Centrum va de sjtad hat nog ummer de vuur Romeinse sjteë kinmerkende gridvörm. De sjtad loog óp e sjtrategisch knooppunt va versjeie handelsweëg, oeë-ónger de ziederoute. Vanoet heë woeëd gehandeld mit Centraal- en Oeës-Azië. Populair handelswaar woar ónger mieë perrele, posjelei, ziede, satien en edelsjting.
Middelieëwe bewirk
I de vreuge middelieëwe woar Damascus centrum van 't oeëstesje christedom. Volges Roeëms-katholieke historici zouw de sjtad geboarteplaatsj va twieë pause zing geweës, oeë-ónger d'r ieësjte. In 635 noa Christus veel de sjtad en koam ze i heng van de Arabere. De mieëtste Arabere woare evvel ginne moslim en hónge döks 't christedom of 't hededom aa. Dat verenderde sjpieëder, wie de islamitische herrsjer de bevolking lankzaam tot d'r islam leet bekiere. De Byzantiense kirk mit doarin d'r sjrien va Johannes d'r Deuper woeëd umgeboewd tot 'n moskee, wiewaal d'r sjrien behaote bleef. Neet-moslims móste wieër 'n sjpeciaal belasting betale, de djizja. Óndanks de islamitische herrsjappie bleef 'n aazienlige christelige mierderheed besjtoa.
Versjeie islamitische dynastieë vochte vervolges um de sjtad. De dynastie van de omajjade koam ten end in 750. 't Doamals nui Bagdad woar vuurtaan hoofsjtad van 't kalifaat ónger leiing van de abbaside. Damascus verleer doadurch zing wichtige politieke functie. Dees periode van interne machssjtried bleef aahaote bis i de hoeëge middelieëwe. Tiedes d'r Twieëde Krütstrek tussje 1145 en 1149 woeëd de sjtad belegerd durch Europese krütsvaadesj, mar oane erfolg. Ónger d'r Noer ad-Din en d'r Saladin begós de sjtad weer te gruie, zoeë hel, dat ze zelfs boete de moere koam te ligke.
In 1260 woeëd de sjtad veroaverd durch de mammelukke, 'n militair orde, die vuural oet etnische Turke besjtóng. In 1400 vele de Mongole binne. De mammelukke kóste sjtand haote, mar leide zier groeëte verleze.
Vreugmoderne en moderne tied bewirk
De mammelukse periode indigde in 1516, wie de Ottomane de sjtad innome. De sjtad bleef bis noa d'r Ieësjte Weltkreeg ottomaans, mit oetzungering van 'n kótte periode tussje 1831 en 1841, wie 't i heng koam van Egyptische sultans. In de Ottomaanse sameleëving woeëde christene en joede besjouwd es dhimmi's. Wiewaal dees bevolkingsgróppe neet geliekberechtig woare, mochte ze waal hun ege religie blieve aahange. I d'r nuëgetieënde ieëw koam 't evvel tot pogroms óp christene en joede. In 1860 brook d'r 'ne kreeg oet tussje maroniete en moslims i g'n regio van Damascus en i de berg va Libanon. Zikker 25.000 christene woeëde vermoard en ganse veëdele woeëde mit d'r grónk geliek gemaak.
Ieësjte Weltkreeg bewirk
In 1916 brook d'r Arabische Ópsjtand oet. Etnische Arabere koame in ópsjtand teëge de ottomaanse Turke. Doel woar de vörming van inne Arabische sjtaat, mit d'r islam es officieel religie en völlige besjirming va minderhede. Doavuur krege ze sjteun va Groeët-Brittannië, dat viejand van 't Ottomaans Riek woar. D'r ópsjtand woar 'n reactie óp 't in 1908 igezatte turkificatiebeleid van 't revolutionair Comité vuur Eenheed en Vuuroetgank, wiewaal 't óch vuurhin al nationalisme goof. In 1916 maakde Groeët-Brittannië en Frankriek in 't geheim aafsjprake uëver de verdeling van d'r ivloodssfeer i Zuudwes-Azië wen de Triple Entente d'rin zouw sjlage 't Ottomaans Riek te versjloa.
Noa 1918 bewirk
Wie dit riek veel, trooj dit verdraag i werking. Damascus koam doadurch i g'ne ivloodssfeer va Frankriek te ligke. Dit leide tot massaal veróntweëdiging bei de Arabere. Tussje 1925 en 1927 koame ze in ópsjtand, deë evvel durch de Franzuësisje tróppe mit hadde hank woeëd neergesjlage.
Noa d'r Twieëde Weltkreeg woeëd Syrië ónaafhankelig en Damascus zing hoofsjtad. In 1949 woeëd 'ne aasjlaag gepleëg óp 'n synagoge, oeëbei twelf joede um 't leëve koame. 't Centrum mit zing ouw souks sjteet seër 1979 óp de welterfgoodlies van de UNESCO.
Syrische Burgerkreeg bewirk
 Betrach Syrische Burgerkreeg veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp. |
I december 2010 brook in Tunesië 't Arabisch Vuurjoar oet. Dees proteste wingde uëver noa Syrië en in meëts 2011 leide dizze ópsjtand tot d'r Syrische Burgerkreeg. I sómmige vuursjteë van Damascus weëd heftig gevochte. Groeëte dele van de sjtad zint evvel i heng van 't regeringsleger. De letste rebelle zouwe d'r oeëstelige veëdel Ghouta i meëts 2018 han verlote.[2]
Demografie bewirk
I d'r twintigste ieëw is 't aatal iwuënesj in Damascus hel gegruid. Dat kunt ó.a. durch ruraal-urbaan migratie. Doadurch is de bevólking relatief jónk en jónger es de bevólking óp 't lank. Seër de letste joare krimp 't iwuënertal durch 't kreegsgeweld.
De mierderheed van de bevólking besjteet oet Arabiere, die d'r soennitische islam aahange. De ee noa groeëtste bevólkingsgróp zint de Koerde, mar wievöal Koerde 't guëf, is neet klaar. Óch vörme Assyriërs, Armene en Palestiene aazienlige minderhede.
Extern linke bewirk
Brónne bewirk
Dit artikel is gebaseerd óp 't corresponderend Dütsjsjproakig, Hollendsj en Ingelssjproakig artikel. D'r ihaod ónger 't köpke "Biebelse uëverlievering" is dils gebaseerd óp de Nederlandse pazjena uëver d'r veldherr Tiglat-Pileser III.