Blawtóng

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Norbiks. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De knut

De blawtongkraenkde keumt normaal alling in werm leng väör, väöral in sub-tropische gebiede roond de Middellandse zieë. De kraenkde wert veroorzaakt dör 't Orbivirus dat dör bietende vleegskes, van 't gesjlach Culicoides, wert uvverbrach. Och in Nederland kaome van dat gesjlach vleegskes väör, n.l. de knut en die kinne och 't virus uvverdrage. Bies noe waor 't virus hie nog neet bie knutte vasgesjtild. An 't ing van de herfs sjterve de knutte mae 't virus kuus in de uvverweenterende larve uvverlaeve.

't Klimaat

Umdat de blawtongkraenkde in versjillende Noord-Europese leng is vasgesjtilt kint 't oetbraeëke va blawtong in e direc verbaand sjtoeë mit de klimaatsverendering. 't Virus haat 'n gemiddelde temperatuur van 23,5 graden nuëdig en dat waor in d'r mond juli 2006 zieëker 't geval. Oet 't zuide geïmpoteerde besjmette sjäöp kuusse bie dis temperatuur de infectiebron zieë. D'r inheemse knut zurgt väör de verspreiding van 't virus. 't Laefgebied van de zuiderse Culicoides imicola wert dör de sjtijgende temperature och groeëter. Bies noe kieëm de kraenkde bies Zuid-Fraankriek.

De kraenkde

De kraenkde kan väörkaome bie sjäöp en sommige saoërte herte. Väör sjäöp kan ze doeëdelek zieë. Reender en aander herkauwers kinne drager van 't virus zieë en nog 'n 50 daag nao de besjmetting 'n bron van infectie zieë.

Kraanke sjäöp kriege hoeëg fieëber en oontsjtaeëkinge in d'r moond en de tong. Oontsjtaeëkinge an de puuj kint de dere kruppel make. De oeterleke kenmerke van de kraenkde lieke op moond-en klauwzeer mae bie blawtong kriet 't sjaop 'ne dieke kop van 't oedeem. De blauw tong keumt mer bie 'n klee deel van de besjmette sjäöp väör. Groeët versjil mit moond- en klauwzeer is dat blawtong neet va deer op deer besjmettelek is, mae de knut nuëdeg haat väör de versjpreiding.

De blawtongkraenkde is oongevaeërlek väör d'r meinsj.

D'r väörlitste oetbraak waor in juli 2006 in Algerije. Op 18 augustus 2006 waoërt de kraenkde vasgesjtilt in Kirchroa en op 19 augustus in Voere en de provincie Luuk. Op 21 augustus sjtilde me 't virus och vas bie ee sjaop en reender in Aoke en op 16 sjaopsboerderieje in Nederlands Limburg. Op 23 augustus kaome besjmettinge, mae och de kraenkde väör in Frieslaand, op mieë plaatsje in Voere, in de buurt va Aoke en de in de provincie Luuk.

Uniforme aanpak

Op 21 augustus vergadere top-experts in derekraenkdes oet alle 25 lidsjtate van de Europese Unie uvver 'ne uniforme aanpak van d'r blawtong-crisis. D'r aanpak van de driej betrokke leng, Nederland, Belsj (Vlaandere en Wallonië) en Duutsjlaand, versjilt in opvatting of 'n exportverbod op z'n plaatsj is, of insecticides gebruukt motte werre en of ophokke 'n oplossing is. 'n Euregionaal platform va deskundige en betrokkene zow in de toekomst flotter en doeltreffender kinne reagere.

Op 21 augustus in de nao-de-noon wirkt de Europese Commissie an 'n uniform regeling, zoewie e verbod op verveur van laevende herkauwers, väör de groeëtste dele van de Benelux-leng, Noord Fraankriek en 'n deel va Duutsjlaand. Och wilt de EU 'n oonderzeuk.

Op 23 augustus haant de afzoonderleke leng eeder hun eege maatregele genaome. Ze houwe waal raeëkening mit besjmettinge in 't aangrenzende laand in 't vasstille van kringe oeëbinne gee verveur mog plaatsjveende.

Virus Blawtong Kirchrao

Op 28 augustus is de blawtongkraenkde va Kirchrao oonderzoch in opdrach van de Europese Commissie. 't Geet um d'r blawtongvirus-variaant type 8 dae vriewel uniek is in Europa en normaal alling väörkeumt ten zuide van de Sahara. De blawtongkraenkde veroorzaakt dör dizze virus is minder gevaerlek vör de sjäöp. Wie de virusbesjmetting hie is kaome, is neet dudelek.

Conclusie Ufsa in mei 2007

De Europese Autoritèèt väör Voedselveilighèèd (Ufsa) concludeert nao 'n oonderzeuk nao de blauwtong-epidemie in 2006 in Nederland, Belsj en Duutsjlaand, dat 't virus hie neet op èège krach terech is kaome mae es lifter mèt däör luuj georganiseerde transporte. De besjmette knutte zowwe es versjtaeëkeling in 'n lading exotische plaante ingevlaoge zieë via Maastricht-Aachen Airport, of vanoet zuideleke sjtrieëke zieë mètgerèsd mèt paerdtransporte nao de Wereldruiterspelen in Aoke. Tiedens de epidemie waoërte ènnig doezende sjäöp besjmet, e paar doezend bezjweke mae de groeëtste sjaaj oontsjtong däör de sjtreng vervoersbeperkinge va vieë. Pas begin 2007 zeunt die regels versoepeld.

Vaccinatie

In juni 2007 uvverwaegt de Nederlandse uvverèghèèd algemèng vaccinatie taege 't blowtongvirus bie sjäöp.

Zaomer 2007

Op 17 juli wert besjmetting va veer sjäöp in Nord-Rhein Westfalen vasgesjtèld. Me vermoed dat virusdragende knutte d'r zieër zachte weenter uvverlaefd haant. Op d'r 18de ooch ènnige vassjtèllinge op 't Belsj. 't Vervoersverbod wert va krach in Nederland, Belsj en Duutsjlaand.
Op 25 juli bliekt dat 't in Nederlands Limburg gèng besjette sjäöp haat.
Op 31 juli werre ach besjmette sjäöp in Limburg gemeld, o.m. in Valkeberg. 't Behandele va dere en sjtel mèt insectwaerende middele en 't proompt melde va kraanke dere wert sjtaerk aa-geraoje. Vassjtèèt dat besjmette knutte d'r weenter kinne uvverlaeve en da is vaccinatie de ènnige oplossing. Me zow an 'n entmiddel wèrke.
Op 1 augustus wert 't vervoersverbod versoepeld.
Op 2 augustus wert bekaand gemakd dat Intervet 'n vaccin oettes mèt gooj resultate. 't Vaccin zow an 't èng van dit jaor al vaeërdèg kinne zieë zoedat de sjäöp 't volgend jaor gevaccineerd kinne waeëre.

September 2007

D'r ömvaank va besjmette sjäöp bliekt väöl groeëter wie gedach op 't Belsj, Duutsjlaand en in Nederland. 't Gèèt in de driej leng öm mieërdere hoonderde bedrieve en doezende sjäöp zeunt gesjtorve.

Ooch zowwe in Nederland al keuj gesjtorve zieë an de kraenkde.

Financiële compensatie

Limburgse professioneel sjaopsherders vraoge an d'r minister va Laandboew, Gerda Verburg, financiëel compensatie väör de gelaeje sjaaj. Ieëder waoërt zoe'n compensatie al in Belsj, Fraankriek en Duutsjlaand toegekaand.

December 2007

Europa gèèt akkaoërd dat vanaaf 2008 alle sjäöp gevaccineerd werre en keumt ooch financiëel tösje.

Januari 2008

De Europese Commissie besjluut op 16 januari dat de vaccinatie taege blawtong volledig dör hön wert betaald.

7 Mei 2008

Sjtart van de gratis vaccinatie vör sjäöp, reender en gete in Nederland.